100 najbardziej wpływowych osób w polskiej turystyce 2020
Po raz piąty przedstawiamy Listę 100 najbardziej wpływowych osób w polskiej turystyce. Naszym celem jest wskazanie osób, które wywierają największy wpływ na turystykę w Polsce. W tym roku Lista przeżyła trzęsienie ziemi – w pierwszej dwudziestce znalazło się aż siedmioro urzędników. Nie wszyscy z nich zebrali pochwały.
Warto przypomnieć, że jako pierwsi w Polsce odważyliśmy się taką listę przygotować w grudniu 2016 roku (wtedy była to jeszcze „pięćdziesiątka” wpływowych). Już w następnym roku Lista rozrosła się do 100 osób. Podkreślamy to za każdym razem: nie jest to ranking najpopularniejszych lub najbardziej lubianych ludzi w polskiej turystyce. Nasza „100” to ludzie, którzy dzięki swoim dokonaniom zawodowym i podejmowanym decyzjom biznesowym lub politycznym przyczyniają się do zmian w szeroko rozumianej branży turystycznej. Oczywiście, bywa – jak to miejsce miało w tym roku – że zmiany te są delikatnie mówiąc niekorzystne dla branży. To jednak, że ktoś ma zły wpływ na turystykę nie skreśla go z listy wpływowych.
Jak to robimy?
Pierwszy etap to wybór w gronie ekspertów tworzących tegoroczne jury, 338 (o 20 więcej niż w ubiegłym roku) nazwisk ze świata biur podróży, hotelarzy, branży MICE, przewoźników, ubezpieczycieli, działaczy turystycznego samorządu, urzędników samorządowych i państwowych, naukowców.
W drugim etapie eksperci wybierali – każdy swoich – trzydziestu najbardziej wpływowych osób w polskiej turystyce.
Jak co roku Kapituła brała pod uwagę: wpływ na kształtowanie procesów i struktur polskiej turystyki, przyczynianie się do osiągania sukcesu (lub porażki) przez polską turystykę lub poszczególne segmenty, posiadane zasoby finansowe (własne lub organizacji, firmy przez daną osobę zarządzanej), wpływ na zatrudnienie ludzi, medialność, wiarygodność, popularność (pozytywną lub negatywną) i wizerunek.
Z list przesłanych przez ekspertów utworzyła się lista 108 osób i z tych wybraliśmy ostateczną 100.
Grupę ekspertów stanowili:
Grzegorz Cendrowski – rzecznik prasowy Polskiej Organizacji Turystycznej
Marcin Chiliński – członek zarządu ds. PR Ogólnopolskiego Stowarzyszenia Agentów Turystycznych
Wojciech Fedyk – ekspert firmy Tourist Consulting, były prezes POT
Michał Kalarus – redaktor naczelny magazynu Think MICE
Jarosław Kałucki – rzecznik prasowy Travelplanet.pl
Marzena Markowska – zastępca redaktora naczelnego portalu WaszaTurystyka.pl
Mariusz Piotrowski – redaktor Fly4free.pl
Jerzy Szegidewicz – Instytut Gospodarki Turystycznej
Rafał Szubstarski – redaktor naczelny pisma Hotelarz
Sławomir Szulc – prezes Exim Tours, prezes Polskiego Związku Organizatorów Turystyki
Bartłomiej Walas – dziekan Wydziału Turystyki i Rekreacji WSTiE, były wiceprezes POT
Adam Gąsior – redaktor naczelny portalu WaszaTurystyka.pl
Wyjątkowy rok, wyjątkowa „100”
W 100” znalazło się aż 37 debiutantów – przynajmniej w porównaniu do zeszłego roku. Bo są też osoby, które wróciły na listę po roku czy dwóch przerwy.
Naszym zdaniem lista odzwierciedla sytuację w szeroko pojmowanej polskiej turystyce. Taki jest wybór naszego zespołu ekspertów.
Na tegorocznej liście znalazło się m.in.: 16 przedstawicieli touroperatorów i agentów turystycznych (w 2019 – 24), 9 reprezentantów hotelarzy, (w 2019 – 10), 23 reprezentantów samorządowców i organizacji turystycznych (w 2019 – 18), 14 urzędników (w ubiegłym roku – 2), 12 przedstawicieli przewoźników lotniczych, autobusowych i kolejowych (w 2019 – 12), 6 reprezentantów muzeów (w 2019 – 13).
Wpływ to nie popularność
Tegoroczna lista jest inna niż poprzednie. Koronawirus narobił zamieszania nie tylko w turystyce światowej i polskiej, zamieszał również w naszej „100”. Jeszcze nigdy na liście nie znalazło się tylu polityków i urzędników najwyższego szczebla. I nigdy nie zdominowali czołówki. Oczywiście, nie mamy nic przeciwko obecności sprawnych polityków i urzędników odpowiadających za turystykę polską na naszej liście. Jeśli są skuteczni i mają dobry wpływ na branżę – powinni być wysoko w naszym rankingu. Jednak na przedstawianej w tym roku liście znalazły się osoby, których działanie wobec turystyki oceniane jest, co najmniej jako kontrowersyjne. Ale tak jest uroda naszej listy – nie jest to wybór najpopularniejszych ani najbardziej lubianych osób w polskiej turystyce. To lista najbardziej wpływowych osób. A wpływ (wielki lub mały) można mieć dobry, albo zły.
Turystyka nie zginęła, dopóki ludzie turystyki żyją, pracują i walczą.
Oto Lista „100 najbardziej wpływowych osób w polskiej turystyce”
Pełne sylwetki osób z „100” znajdziecie w 5. numerze Magazynu Wasza Turystyka, dostępnym już zarówno w salonach empik’u, jak i w sprzedaży online.
1. Jarosław Gowin, Wiceprezes Rady Ministrów, minister rozwoju, pracy i technologii
Nigdy jeszcze być albo nie być tej branży nie zależało w tak dużej mierze od jednego polityka. Choć resortem odpowiedzialnym za turystykę kieruje krócej niż Jadwiga Emilewicz, to właśnie na niego zwrócone są oczy wszystkich firm uzależnionych od rządowej pomocy. Jako lider Porozumienia, jednej z partii tworzących koalicję rządową, wicepremier polskiego rządu i minister rozwoju, powinien mieć w ręku wszelkie narzędzia niezbędne, by ratować polskich przedsiębiorców turystycznych. Dlatego też tak samo, jak na jego konto zaliczyć będzie można każdą formę pomocy skierowaną do branży, tak i jego odpowiedzialnością będzie każde zaniechanie na tym polu.
Z racji sprawowanej funkcji i kolejnych działań osłonowych wprowadzanych w związku z drugą falą, ma na turystykę ogromny wpływ. Kierowane przez niego ministerstwo jest odpowiedzialne za tworzenie narzędzi pomocowych dla przedsiębiorców poszkodowanych w wyniku restrykcji wprowadzonych z powodu pandemii SARS-COV2.
Choć nie wszyscy mają przekonanie do wizji gospodarczych wicepremiera, część osób liczy na zdrowy rozsądek jego najbliższego otoczenia, związanego ze środowiskiem turystycznym. Nadzieje są duże, a branża czeka na rezultaty działań. Na pewno przyszły rok będzie mocno zależał od jego decyzji. Z tego też względu jest to obecnie najważniejszy zawodnik na scenie turystycznej w Polsce.
2. Jadwiga Emilewicz, była minister rozwoju
Tyleż nadziei, co rozczarowań. Jej wysokie miejsce w zestawieniu mimo niesprawowania już funkcji związanej z biznesem turystycznym świadczy tylko o tym, jak dojmujący wpływ na branżę miały jej poczynania bądź ich brak. I choć jej związki z turystyką należą już do historii, to była to historia burzliwa, pełna emocji, zwrotów akcji. Jej zakończenie oceniane jest różnie, ale panuje zgoda co do wagi tych wydarzeń dla branży.
Gdy spojrzeć na rok 2020 całościowo, to właśnie Jadwiga Emilewicz, sprawując funkcję minister rozwoju, najdłużej rozmawiała z branżą o dzisiejszej bezprecedensowej sytuacji kryzysowej. Była na „pierwszej linii” negocjacji na temat pomocy dla turystyki. Skutki tych rozmów były oczywiście różne i nie do końca takie, jakich branża by sobie życzyła. Ale fakt pozostaje faktem – to ona odgrywała wiodącą rolę w turystyce podczas pierwszej fali pandemii, gdy nowa, szokująca sytuacja spowodowała dosłowne zatrzymanie się całego świata.
Efekty jej działań są przedmiotem tyluż pochwał, co krytyki. Ogromna część branży ma jej za złe niedostateczną pomoc i ograniczenie jej do pierwszych miesięcy kryzysu. Losy prac nad ustawą mającą przedłużyć pomoc dla przedsiębiorców były burzliwe, obfite w niespełnione obietnice, płonne nadzieje, konflikty i spięcia nie tylko na linii branża turystyczna – rząd. Rządy Jadwigi Emilewicz w turystyce są więc wspomnieniem nieco gorzkim. Jedno jest pewne – mało osób pozostaje wobec tej postaci obojętnych. Budzi duże emocje w tym bardzo emocjonalnym dla turystyki czasie, zaś oceny jej dokonań bywają skrajne.
3. Rafał Szlachta, prezes Polskiej Organizacji Turystycznej
Najpierw jako dyrektor departamentu turystyki aktywnie uczestniczył w tworzeniu rozwiązań pomocowych dla branży turystycznej, a następnie „awansował” na prezesa POT, dzięki czemu stał się jeszcze bardziej wpływową postacią w polskiej turystyce.
Od marca, gdy zaczął się lockdown, współtworzył instrumenty pomocowe dla branży dotkniętej skutkami COVID-19. Jak sam mówi, przeszedł przyspieszony kurs znajomości wszelkich problemów branży turystycznej, jej złożoności i różnorodności. Bardzo szybko wszedł też w roboczy tryb spotkań z przedstawicielami izb i stowarzyszeń branżowych. Został dość życzliwie przyjęte przez środowisko, w czym być może pomogli bezbarwni i niekompetentni poprzednicy.
Nagrodą za rok mozolnych zmagań z projektami ustaw pomocowych był „awans” na prezesa POT. Na stanowisko to nadal organizowany jest co prawda konkurs, ale prezesa mianuje minister delegowany do spraw związanych z turystyką. Transfer Rafała Szlachty „zbiegł” się w czasie z decyzją o przyznaniu POT nowej roli na post-pandemicznej scenie. Odpowiedzialna do tej pory wyłącznie za promocję agenda rządowa, dysponująca budżetem na poziomie 50 mln zł będzie odpowiedzialna za dystrybucję środków unijnych na turystykę z Krajowego Programu Odbudowy. W sumie chodzi o 3,8 mld zł i do tego 1,5 mld na turystykę uzdrowiskową.
4. Marcin Horała, wiceminister infrastruktury
Z powodu pandemii koronawirusa wiosną 2020 świat się zatrzymał – i to dosłownie. Zawieszono połączenia lotnicze, zamknięto granice, wprowadzono kwarantannę, a w niektórych krajach nawet zakaz przemieszczania się między miastami czy regionami. Turystyka lotnicza zamarła, a niebo opustoszałoby całkowicie, gdyby nie fakt, że przewoźnicy zmuszeni byli do wykonywania części lotów „na pusto”. Cały biznes turystyczny, oparty na lotnictwie cywilnym stanął pod znakiem zapytania.
Gdy pierwszy szok związany z epidemią minął, a świat zrozumiał, że nie może w nieskończoność tkwić w zamknięciu, zaczęto wprowadzać nowe zasady poruszania się drogą powietrzną. Organizacje badające liczbę zakażeń koronawirusem tworzyły listy krajów „bezpiecznych” i „niebezpiecznych”, a na tej podstawie podejmowano decyzje o zakazach przelotów. O ile to możliwe, zapanował jeszcze większy chaos.
Wpływ na „odmrażanie” i „zamrażanie” rynku lotniczego w Polsce miał bezpośredni wpływ właśnie wiceminister infrastruktury, Marcin Horała. De facto to od niego uzależnione było więc funkcjonowanie całego rynku turystycznego w Polsce. Był głównym architektem systemu listy krajów z zakazami lotów, która od połowy czerwca doprowadzała do wściekłości pasażerów, touroperatorów i linie lotnicze. Osobą mającą ogromny wpływ na turystykę może być również „negatywny bohater” i sprawca największego zamieszania w branży. Decyzje podejmowane w roku 20202 przez wiceministra infrastruktury miały wpływ na setki tysięcy osób i na tysiące firm, nie tylko w Polsce. Ciężko jednak uznać, że były one oparte na przejrzystej analizie sytuacji.
5. Piotr Henicz, wiceprezes Itaki
Nadal najbardziej wpływowy w turystyce w Polsce przedstawiciel sektora prywatnego. Rok 2020 pokazał, że jest równie skuteczny w biznesie, jak i w lobbingu oraz działalności publicznej. Od początku pandemii mocno zaangażowany w negocjacje z rządem i wypracowywanie rozwiązań pomocowych dla branży.
Jako ceniony ekspert i uznany w branży autorytet od początku marcowego lockdownu reprezentował branżę w rozmowach z przedstawicielami rządu, przedstawiając jej oczekiwania na spotkaniach konsultacyjnych w ministerstwie rozwoju. Ponieważ stoi na czele największego biura podróży w Polsce, jego działania skoncentrowały się na walce o interesy dużych touroperatorów. Jego bezpośrednie zaangażowanie sprawiło, że firmy te nadal działają na polskim rynku.
To dzięki między innymi jego aktywności w Polsce wprowadzono unikatowe w Europie rozwiązanie, polegające na tym, że odstąpienie od umowy o imprezę turystyczną lub jej rozwiązanie jest skuteczne z mocy prawa po upływie 180 dni od dnia powiadomienia przez podróżnego o odstąpieniu lub powiadomienia o rozwiązaniu przez organizatora turystyki. Zapis nie spodobał się klientom i Komisji Europejskiej, która nie zaakceptowała tego rozwiązania, ale za to uratował polski rynek touroperatorów od lawinowych bankructw.
6. Rafał Milczarski, prezes PLL LOT
Rok 2020 zatrząsnął rynkiem lotniczym na całym świecie i pod wieloma względami dał przewagę konkurencyjną przewoźnikom państwowym. Dotyczyło to w głównej mierze krajów, które tak jak Niemcy hojnie łożyły na utrzymanie swoich narodowych linii lotniczych. W Polsce mówi się co prawda tym, że PLL LOT chce starać się o 4 -5 miliardów złotych publicznej pomocy, jednak to nie zastrzyk gotówki stanowił o tym, że w obliczu kryzysu narodowy przewoźnik zyskał uprzywilejowaną pozycję.
Oczywiście, w kłopoty popadły wszystkie linie lotnicze na świecie i LOT nie jest tutaj wyjątkiem. Jednak w porównaniu z prywatnymi liniami lotniczymi miał większe szanse, by ograniczyć straty spowodowane lockdownem i ograniczeniami narzuconymi w związku z epidemią SARS-COV2. Trzeba było oczywiście dynamiczne reagować na zmiany na rynku i pod tym względem LOT można pochwalić.
Przykładem może być choćby akcja #LOTnaWakacje, w ramach której przewoźnik uruchomił 100 tras z 10 polskich lotnisk, przewożąc do ciepłych krajów na urlopy ponad 300 tysięcy ludzi. Z jednej strony nastąpiło więc najpierw zawieszenie wszystkich operacji lotniczych, ale z drugiej – wprowadzenie później rejsów wakacyjnych, które przynajmniej trochę na pewien czas ożywiły turystykę.
7. Gheorghe Marian Cristescu, prezes Polskiego Holdingu Hotelowego
Prezes największej państwowej spółki w szeroko pojętej branży turystycznej w Polsce, mający bezpośredni wpływ na rozwiązania i działania podejmowane przez rząd w tym segmencie. A wkrótce jeszcze bardziej wpływowy, dzięki włączeniu do PHH bazy noclegowej największych polskich firm: KGHM, PGNiG i PGE.
W 2020 roku PHH bardzo mocno zaangażował się w walkę z pandemią (wsparcie infolinii, hotele dla medyka, izolatoria posiłki dla medyków etc.). Oczywiście w dużej mierze wynika to z faktu, że jest to spółka z państwowym kapitałem, ale jej wpływ na turystykę na pewno jest duży i nie podlega dyskusji.
Ważnym ruchem w 2020 roku było przejęcie znanego i cenionego warszawskiego pięciogwiazdkowego hotelu Regent, który zresztą jesienią zaczął gościć medyków pracujących w szpitalu narodowym. Prezes PHH postawił też mocno na współpracę z międzynarodowymi sieciami hotelarskimi. Podpisana została już umowa na wprowadzenie do sieci Marriott trzech hoteli PHH.
8. Adam Niedzielski, minister zdrowia
W roku 2020 minister zdrowia i jego resort miewali większy wpływ na decyzje rządu i przełożenie na ostateczne decyzje dotyczące działalności branży turystycznej, niż ministerstwo rozwoju. Wpływ Adama Niedzielskiego na decyzje w sprawie ferii zimowych wystarczył, by zadebiutować na bardzo wysokiej pozycji na liście 100 wpływowych polskiej turystyki.
Turystyka, która jeszcze nie wydobyła się z zapaści po wiosennym lockdownie i bardzo ograniczonych możliwościach zarobienia czegokolwiek w sezonie letnim, otrzymała cios w postaci zapowiedzi odwołania ferii zimowych. Zarówno premier jak i minister zdrowia zniechęcają do turystyki, głosząc, że przyczynia się ona do zwiększenia transmisji koronawirusa.
Oparcie tych twierdzeń na nieaktualnych i nieadekwatnych danych (pochodzących z marca i kwietnia z metropolii w Stanach Zjednoczonych) oraz jednoczesne podjęcie decyzji o otwarciu galerii handlowych w okresie przedświątecznym wywołało wściekłość w środowisku turystycznym. Adam Niedzielski jest współautorem i twarzą „drugiego lockdownu”, a jego wpływ na turystykę pod koniec roku jest tym samym przemożny. Skuteczne paraliżowanie i dobijanie sektora turystyki i hotelarstwa kolejnymi ograniczeniami działalności odbywa się bez dowodów na zagrożenie epidemiczne ze strony tych obiektów. Turystyka jest bardzo zależna od jego decyzji, niezależnie od ich trafności.
9. Andrzej Gut-Mostowy, sekretarz stanu w Ministerstwie Rozwoju, Pracy i Technologii
Wiceminister rozwoju odpowiedzialny za turystykę i uczestniczący w przygotowywaniu rozwiązań rządowych dotyczących tej branży, od których zależą możliwości jej funkcjonowania w czasie pandemii. Jego działalność oceniana jest skrajnie różnie, widać w tym jednak pewną prawidłowość. Pochwały zbiera od przedsiębiorców od początku kryzysu zaangażowanych w rządowe negocjacje w sprawie instrumentów pomocowych, nagany zaś od ogromnej rzeszy osób obserwujących te działania z zewnątrz i komentujących je w internecie.
Od początku swego urzędowania aktywnie zaangażowany w rozmowy z branżą. Od marca koncentrują się one na sprawie narzędzi pomocowych dla przedsiębiorców. Andrzej Gut-Mostowy współtworzył je, brał udział w negocjacjach. Podjął też wyzwanie tworzenia nowego systemu promocji polskiej turystyki, wykazując odwagę demonstrowania własnych poglądów i projektów, szczególnie budzącego kontrowersje Bonu Turystycznego.
10. Marcin Dymnicki, prezes TUI Poland
Prezes drugiego co do wielkości biura turystycznego w Polsce, które przed pandemią prowadziło agresywną politykę wzrostu, kosztem mniejszej marży. Te decyzje miały wpływ na kształt rynku. W dobie pandemii, o ile to możliwe, kondycja tego biura, jak i jego centrali, miała jeszcze większy wpływ na polską branżę turystyczną. TUI Poland to bardzo waży gracz w turystyce wyjazdowej. Włożył dużo pracy, aby utrzymać firmę i pracowników w czasie, gdy turystyka wyjazdowa znajdowała się w lockdownie.
Wybuch epidemii koronawirusa, wprowadzenie restrykcji w podróżowaniu, wiosenny lockdown i niepewność co do losów turystyki w sezonie letnim 2020, uderzył w cały biznes touroperatorski na świecie. Przestały się liczyć dotychczasowej reguły gry rządzące wolnym rynkiem. Prywatne firmy zaczęły być stuprocentowo zależne od decyzji polityków – zarówno tych dotyczących wprowadzanych ograniczeń w przemieszczaniu się, jak i tych przyznających pomoc finansową. A pod tym względem nie było w Europie równości.
Zastrzyk finansowy dla niemieckiej centrali ustawił TUI Poland w korzystnej sytuacji wobec polskich konkurentów. Szczególnie że na naszym podwórku pomoc w postaci zastrzyków finansowych z Polskiego Funduszu Rozwoju nie nadeszła dla największych graczy zbyt prędko, albo nie nadeszła wcale.
11. Dominik Borek, dyrektor departamentu turystyki w MRPiT
Brylant kompetencyjny w administracji rządowej ds. turystyki. Współtworzył instrumenty pomocowe dla branży dotkniętej skutkami COVID-19. Osoba bardzo aktywna, znająca branżę. Jako zastępca dyrektora departamentu turystyki wziął na swoje barki szeroki wachlarz prawnych aspektów walki ze skutkami epidemii i wsparcia branży. Jest prawnikiem, który potrafi rozmawiać z ludźmi z branży. Nie boi się tych rozmów, cierpliwie tłumaczy zawiłości prawne, nie lekceważy rozmówców.
Biorąc pod uwagę, że departament turystyki jest, a tym bardziej po epidemii będzie najważniejszą instytucją mogą pomóc branży, będzie potrzebował wsparcia nowych, młodych kadr w kierowanym przez siebie departamencie. Dominik Borek nieustannie pracował nad ustawami pomocowymi dla branży turystycznej, a biorąc pod uwagę, że prawdziwe ośrodki decyzyjne w sprawach finansowych znajdują się gdzie indziej, osiągnął na tym polu bardzo dużo.
12. Paweł Niewiadomski, prezes Polskiej Izby Turystyki i European Travel Agents’ and Tour Operators’ Associations
W takich czasach jak obecne, gdy działalność biznesu jest ograniczona z jednej strony naturalnym brakiem popytu, z drugiej decyzjami rządowymi, rośnie rola organizacji reprezentujących branżę. Są one partnerem dla rządu w przygotowywaniu rozwiązań prawnych mających pomóc przetrwać turystyce.
Niemal jednogłośny wybór Pawła Niewiadomskiego w środku pandemii po raz kolejny na prezesa PIT świadczy o tym, że branża turystyczna ma do niego zaufanie i wierzy, że jest w stanie dobrze dbać o jej interesy. Paweł Niewiadomski odegrał ogromną rolę w pracach turystycznego sztabu kryzysowego. Udało mu się też zaangażować w prace zarządu PIT Itakę i Rainbow. To ogromne wsparcie dla organizacji, ale z drugiej strony pokazanie, że PIT to przede wszystkim touroperatorzy.
13. Grzegorz Baszczyński, prezes Rainbow
Dla Grzegorza Baszczyńskiego, podobnie jak dla innych osób decyzyjnych w branży turystycznej, ten rok był koszmarem. Szczególnie, że poprzedni był dla Rainbow dość udany, a wyniki finansowe zaczęły pokazywać, że spółka potrafi skutecznie zadbać o rentowność i postawić przede wszystkim na zyski, a nie na wzrost za wszelką cenę.
Jednak już w marcu zarówno dobra końcówka roku 2019, jak i obiecująca przedsprzedaż sezonu 2020 odeszły w zapomnienie. Prezes Rainbow musiał zająć się zarządzaniem kryzysowym z prawdziwego zdarzenia, jednocześnie myśląc o zapewnieniu ciągłości finansowej i cięciu kosztów. To ostatnie oznaczało niestety redukcje zatrudnienia w firmie. Pod koniec roku touroperator dał się przekonać do idei organizowania turystyki krajowej i wystartował z ofertą „Odkryj Polskę na nowo”. W jej ramach sprzedaje 200 obiektów w Polsce, z dojazdem, animacjami dla dzieci i wycieczkami fakultatywnymi.
14. Marcin Mączyński, sekretarz generalny i wiceprezes Izby Gospodarczej Hotelarstwa Polskiego
Lider swojej organizacji w czasie kryzysu. Od jego początku aktywnie działa na rzecz integracji środowiska hotelarskiego oraz wraz z innymi organizacjami branżowymi lobbuje na rzecz rozwiązań korzystnych dla polskiej turystyki, hotelarstwa i gastronomii. Mając niespożyte siły nie tylko edukuje i konsoliduje hotele, ale skutecznie walczy o byt hotelarstwa w pandemii. Nie brakuje mu odwagi politycznej, a znana z poprzednich lat tytaniczna praca, którą wykonuje, w połączeniu z kondycją fizyczną i psychiczną, pomagają mu ratować polskich hotelarzy. Nie boi się efektywne nagłaśniać problemów umierającej turystyki w miastach podczas niezliczonych wideokonferencji.
Dzięki jego działaniom między innymi medialnym, prawie wszyscy w Polsce usłyszeli i przeczytali o problemach hotelarzy. IGHP jako pierwsza z organizacji branżowych podjęła próbę jakichkolwiek działań. A jej sekretarz generalny był twarzą tych wszystkich spotkań, szkoleń i negocjacji. Przez cały rok Mączyński stara się „wyrwać” stronie rządowej jakiekolwiek, najmniejsze choćby udogodnienia dla branży – możliwość żywienia gości hotelowych, otwarcie restauracji, otwarcie basenów.
15. Michael O’Leary, prezes Ryanaira
Od decyzji o tym, kiedy i jakie kierunki będzie odmrażał zależy funkcjonowanie poszczególnych rynków turystycznych w Polsce, a więc to od jego planów odnośnie do siatki połączeń zależą wakacje i urlopy milionów Polaków. W roku 2020 polskim niebem nie rządzili już wyłącznie prezesi przewoźników i lotnisk, zaczęli nim dyrygować politycy. Jednak to Michael O’Leary tchnął nadzieję w powrót do latania w wakacje 2020 odważnie twierdząc, podczas wiosennego lockdownu, że wystarczy uruchomić połączenia, a ludzie będą chcieli wsiąść do samolotów. Okazało się, że jego słowa się ziściły.
Ryanair musiał znacznie ograniczyć operacje w Polsce, jednak znając jednak upór i determinację właściciela można założyć, że po ustaniu pandemii, linia ta pozostanie największym przewoźnikiem lotniczym w naszym kraju. Przewoźnik ma ogromny wpływ na rynek tanich linii lotniczych, turystyki czarterowej przez coraz większe zaangażowanie w ten segment oraz wpływ na rozwój dynamicznego pakietowania przez coraz większą siatkę połączeń.
16. Maciej Nykiel, prezes Nekery
Rok 2020 to jednocześnie jego ogromny pech i spore szczęście. Pech – bo zainaugurował działanie nowego touroperatora praktycznie u progu lockdownu. Szczęście – bo nieobarczony zobowiązaniami finansowymi za odwołane wiosenne wyjazdy mógł skupić się na tworzeniu sprzedażowego planu awaryjnego. Który to plan wywindował go na pozycję jednego z wiodących graczy na polskim rynku turystycznym.
Maciej Nykiel odważnie, najgłośniej, konsekwentnie i najbardziej medialnie zapowiadał renesans zorganizowanych wycieczek po Polsce – jeszcze niedawno niewartych zainteresowania ze strony touroperatorów, a dzisiaj… atrakcyjnej formy pomnażania ich przychodów. Co więcej, pokazał agentom, ale i konkurencji, że na produkcie krajowym można zarabiać. W imponująco krótkim czasie zbudował szeroką (najszerszą wśród touroperatorów) ofertę polską. W sezonie letnim Nekera sprzedała ponad cztery tysiące imprez w Polsce.
17. József Váradi, prezes Wizz Air
Jest głosem rozsądku w branży lotniczo-turystycznej i jednocześnie wielkim krytykiem działań polskiego rządu. Ma ogromny wpływ na rynek tanich linii lotniczych oraz na rozwój dynamicznego pakietowania przez coraz większą siatkę połączeń.
W tym roku przewoźnik utworzył nisko-kosztową linię nad Zatoką Perską – Wizz Air Abu Dhabi i jako pierwszy europejski przewoźnik nisko-kosztowy uruchomił loty do Abu Zabi. W marcu siedem samolotów Wizz Air zostało zaangażowanych do zrealizowania dostaw sprzętu medycznego zamówionego przez rząd węgierski z Chin.
W lipcu Wizz Air otworzył nowe bazy we Lwowie, na Cyprze, w Mediolanie, Tiranie, w Bacău w Rumunii. W sierpniu doszło do otwarcia 32. i 33. bazy w Dortmundzie i Sankt Petersburgu a następnie w Doncaster Sheffield i na lotnisku Gatwick. We wrześniu 36. baza Wizz Air została otwarta w Katanii.
18. Ireneusz Węgłowski, prezes Izby Gospodarczej Hotelarstwa Polskiego, przewodniczący rady nadzorczej Orbis SA
Prezes największej organizacji samorządowej hotelarzy, reprezentującej ich w wypracowywaniu rozwiązań rządowych, które mają pomóc w przejściu przez czas pandemii. Autorytet i jedna z ikon polskiej branży hotelarskiej. Ceniony fachowiec, specjalista, bierze udział w wielu wydarzeniach branżowych. Na zmianę z Marcinem Mączyńskim występuje jako twarz Izby Gospodarczej Hotelarstwa Polskiego, która mocno zaangażowała się w walkę o wsparcie dla branży hotelarskiej w dobie pandemii. Węgłowski uczestniczy w rozmowach ze stroną rządową oraz w pracach zespołu “branż zamkniętych”. Zarząd IGHP sumiennie i regularnie przygotowuje raporty o stanie rynku, prowadzi szkolenia, działania wspierające etc.
To dzięki między innymi staraniom IGHP środowisko hotelarskie przez cały rok, mimo dramatycznej sytuacji, jako jedno z nielicznych wypowiada się jednym głosem.
19. Rafał Jańczuk, prezes Polskiego Stowarzyszenia Przewoźników Autokarowych, właściciel Raf Trans
Od początku bardzo aktywny w walce o przetrwanie branży przewozów autobusowych, “wprowadził” ten sektor turystyki do inicjatywy Tugether, a potem do Rady Przemysłu Spotkań i Wydarzeń. Kieruje organizacją, która jest na froncie walki o interesy branży transportowej, poszkodowanej przez restrykcje nałożone podczas epidemii.
Przyjął na siebie rolę podkreślania wagi powiązania transportu autokarowego z turystyką i uświadomienia, jak wielką rolę on odgrywa. Wyróżniający się lider przewoźników autokarowych, apelujących do władz o wdrożenie narzędzi pomocowych adekwatnych do sytuacji, w jakiej znaleźli się transportowcy. Bardzo aktywny w przestrzeni publicznej, wielokrotnie udało mu się przebić do mediów głównego nurtu z przekazem o tym, jak epidemia niszczy wieloletni dorobek polskich przewoźników autokarowych. Rafał Jańczuk kilkakrotnie zorganizował wraz z innymi firmami i organizacjami protesty polegające na przejeździe autobusów głównymi ulicami większych miast w całej Polsce. W ostatnim proteście wzięło udział dwa tysiące autobusów.
20. Jan Mazurczak, prezes Poznańskiej Lokalnej Organizacji Turystycznej
Poznańska Lokalna Organizacja Turystyczna ma najbliżej do standardu DMO. Jej prezes Jan Mazurczak to nowocześnie myślący analityk turystyki miejskiej. Nieustannie tworzy nowe obszary działania LOT i Convention Bureau. Mogą one służyć za wzorce do naśladowania w całym systemie polskiej turystyki.
Mazurczak skutecznie również działa na rzecz propagowania idei promocji turystycznej. Wspólnie z trzema innymi LOT-ami opracował wspólną strategię organizacji metropolitalnych, polegającą na sprawnej komunikacji wewnętrznej, wspólnych stanowiskach wobec władz, wzajemnej promocji on-line, wsparciu dla restauracji w czterech miastach oraz działań w sektorze MICE.
Jan Mazurczak błyskawicznie reaguje na zmiany w turystyce, świetnie umie się w nich odnaleźć. Przykładem może być pomysł na realizację bonów turystycznych przez PLOT.
21. Andrzej Adamczyk, minister infrastruktury
Z racji pełnionej funkcji jest osobą mającą duży wpływ na turystykę, czy tego chcemy czy nie. Jest odpowiedzialny za branżę autokarową, która jest w poważnym kryzysie. Jego wpływ na ten rynek jest przede wszystkim efektem tego, czego zaniechał w sytuacji kryzysowej, a nie tego, czego dokonał.
W transporcie autokarowym, za który odpowiada Andrzej Adamczyk, sytuacja jest fatalna. Struktura polskiego rynku przewozów turystycznych jest taka, że w większości tworzą go małe rodzinne firmy, dla których biznes ten jest jedynym źródłem utrzymania. Niestety, minister infrastruktury jak dotąd nie doprowadził do tego, aby przedsiębiorców tych potraktowano w sposób wyjątkowy. Otrzymali oni te same instrumenty pomocowe, co zwykłe, pozbawione milionowych zobowiązań i miesięcznych kosztów firmy.
22. Marek Chraniuk, prezes PKP Intercity
Również koleje musiały zmierzyć się z pandemią i ograniczeniami z nią związanymi. Wiosną, oprócz lockwodnu i związanego z nim wymarciem ruchu turystycznego, wprowadzono limity miejsc zajmowanych w pociągach. Odkąd je zniesiono, przewoźnik pod kierownictwem Marka Chraniuka, stara się nadrobić stracone miesiące.
W listopadzie spółka ogłosiła, że średni spadek liczby rezerwacji na połączenia PKP Intercity wyniósł 63 proc. względem 2019 roku. W 2019 roku PKP Intercity przewiózł 49 mln pasażerów. W listopadzie spółka zmuszona była odwołać kursowanie niektórych pociągów ze względu na ograniczone zainteresowanie podróżami w czasie trwania epidemii. Na plus Markowi Chraniukowi można zaliczyć to, że w grudniu udało się wreszcie skrócić czas jazdy pociągami między niektórym dużymi miastami w Polsce.
23. Maciej Acedański, były prezes zarządu Polonusa
Prezes największego przewoźnika autobusowego w Polsce, należącego do skarbu państwa, musiał w tym roku jak wszyscy borykać się z limitami wypełnienia pojazdów, brakiem popytu spowodowanym lockdownem i ogromnym zastojem na rynku. Polonus wykonał w 2020 roku kilka ruchów, by pomóc sobie i innym przetrwać w dobie pandemii.
W lipcu Polonus sukcesywnie wracał na trasy, uruchamiając zwłaszcza połączenia do najpopularniejszych miejscowości wakacyjnych. Jednocześnie wprowadził 80 proc. zniżkę biletów dla dzieci do czwartego roku życia. Przez cały rok przewoźnik sukcesywnie prowadził akcje promocyjne i ogłaszał zniżki dla: seniorów, studentów, uczniów powracających z wakacji do szkół.
We wrześniu Maciej Acedański, został uhonorowany odznaczeniem za zasługi na rzecz rozwoju polskiej turystyki. W grudniu zrezygnował z funkcji prezesa ze względów zdrowotnych.
24. Izabela Stelmańska, zastępca dyrektora Departamentu Kultury, Promocji i Turystyki w Urzędzie Marszałkowskim Województwa Mazowieckiego
Sama w sobie jest marką turystyczną Mazowsza, turystyczną “twarzą” województwa mazowieckiego. W roku 2020 wykazała się nadzwyczajną skutecznością w pomocy dla turystyki. Marszałek mazowiecki jako pierwszy (a może i jedyny) przeznaczył środki pomocowe w ramach tarczy Covid-19, które skutecznie trafiły do branży turystycznej. Trzeba podkreślić, że otrzymali je wszyscy spełniający kryteria i że obyło się przy tym bez typowych dla niektórych innych województw afer.
Izabela Stelmańska jest propagatorką turystyki aktywnej na Mazowszu i ambasadorką każdej z 314 gmin mazowieckich. Uczestniczy we wszelkiego rodzaju spotkaniach branżowych, zabierając głos w sprawach ważnych nie tylko dla regionu, ale i dla całej branży. Zawsze perfekcyjnie przygotowana, niezależnie od tego, czy ma dyskutować o aspektach prawnych lub finansowych, czy też o działaniach promocyjnych. Wzór turystycznego urzędnika samorządowego.
25. Grzegorz Polaniecki, członek zarządu i dyrektor generalny Enter Air
Bez Enter Air nie było by możliwości rozwoju polskiej turystyki, dzięki wypełnieniu przez tę linię luki po Small Planet, ruch czarterowy z Polski rozwijał się dynamicznie. Pierwszy kwartał 2020 roku zapowiadał najlepszy rok w historii. Przychody Enter Air w pierwszych trzech miesiącach 2020 roku wzrosły w porównaniu z I kwartałem 2019 roku o 11,8 proc. i wyniosły 207,1 mln zł. Niestety drugi kwartał zakończył się całkowitym zakazem latania dla Enter Air w Polsce. Mogli latać jedynie za granicą.
Szybkie dopasowanie firmy do warunków kryzysowych pozwoliło na zachowanie stabilnej pozycji gotówkowej. W samym trzecim kwartale Enter Air miał ponad 34 mln zł zysku, ale odrobienie straty z okresu „lockdownu” nie było możliwe. Na koniec III kw. 2020 r. Grupa miała 94,1 mln zł środków pieniężnych i 84,2 mln zł zobowiązań finansowych.
26. Sławomir Szulc, prezes Exim Tours i Polskiego Związku Organizatorów Turystyki
W 2020 roku należał do tych szefów touroperatorów, którzy postawili na zaangażowanie społeczne i udział w pracach nad rozwiązaniami dla branży turystycznej na czas kryzysu. Jako szef Eximu musiał mierzyć się z zapaścią rynku, jako szef PZOT – z negocjacjami na rzecz touroperatorów.
To był dla niego z pewnością intensywny rok, co może brzmieć jak paradoks w sytuacji, w której cała światowa turystyka zamarła. Gdy wprowadzono lockdown i wiadomo było, że turystyka wyjazdowa leży na łopatkach, a sędzia odlicza do dziesięciu, Sławomir Szulc przystąpił do działania jako prezes Polskiego Związku Organizatorów Turystyki. Od początku wszedł w skład roboczego zespołu obecnego na spotkaniach z kierownictwem Ministerstwa Rozwoju, a zaraz potem – sztabu kryzysowego branży turystycznej. Angażował się skutecznie w tworzenie rozwiązań dla branży, m.in. odroczenie terminu zwrotu środków dla klientów.
27. Dariusz Górzny, prezes Wakacje.pl
Zarządza największym polskim multiagentem turystycznym. Wielu touroperatorów funkcjonuje dzięki sprzedaży w serwisie Wakacje.pl. Dariusz Górzny ma za sobą rok 2019, który charakteryzował się agresywną ekspansją na rynku agencyjnym i następujący po nim 2020, w którym trzeba było przede wszystkim ograniczać straty.
Wirtualna Polska, właściciel serwisu Wakacje.pl już pod koniec 2019 roku raportowała o wpływie epidemii SARS-COV2 na rynek turystyki międzynarodowej. W 2020 roku Wakacje.pl zanotowały stratę, jak wszystkie firmy z segmentu turystycznego. Zarząd firmy pod kierownictwem Dariusza Górznego już na wczesnym etapie prawidłowo ocenił rozmiar obecnego kryzysu i przygotował się do możliwych scenariuszy rozwoju sytuacji. Dariusz Górzny mniej udzielał się w mediach i skupił się na zarządzaniu kryzysem. Podobnie jak inni duzi gracze rynkowi zajął się cięciem kosztów i redukcją zatrudnienia.
28. Łukasz Szumowski, były minister zdrowia
Pierwsza połowa roku w całym kraju „należała” do niego, a biznes – nie tylko turystyka – uzależniony był od jego decyzji. Jeździć, nie jeździć, otwierać czy zamykać – zmieniały się decyzje, zalecenia i etapy strategiczne walki z epidemią. Łączyło je jedno – bardzo negatywny wpływ na rynek turystyczny.
Ustalenia ministerstwa zdrowia (konsultowane oczywiście z rządem, premierem, GIS, ekspertami etc.) i podejmowane na tej podstawie decyzje leżały u podstaw tak bezprecedensowych wydarzeń jak: lockdown, zamknięcie granic, hoteli, ruchu lotniczego, do tego zakaz organizacji targów, konferencji, wydarzeń i wiele innych. To sprawiło, że polska branża turystyczna jest w takiej a nie innej sytuacji. Niezależnie od trafności podejmowanych decyzji – z perspektywy czasu wiadomo, że można było w kilku kluczowych sprawach postąpić podobnie jak w innych krajach – to właśnie Łukasz Szumowski będzie kojarzony z kryzysem w pierwszej połowie roku. To on jest odpowiedzialny za wywołanie pandemicznego tsunami na rynku turystyki i hotelarstwa. Wydawał się głuchy na zapewnienia i ustalenia wszelkiego rodzaju autorytetów, że podróże lotnicze są bezpieczne.
29. Andrzej Kindler, przewodniczący Rady POT, wiceprezes Polskiej Izby Turystyki
Działa raczej na drugim planie i rzadziej widać go w mediach, ale to on jest współtwórcą zmian, które zaszły w ostatnich latach w Polskiej Izbie Turystyki. Jest jednym z architektów renesansu medialnego tej organizacji, otwarcia się na nowe środki komunikacji i profesjonalizacji jej działań.
Gdy wybuchł kryzys, Andrzej Kindler zaprzągł swoje niemałe kompetencje interpersonalne, negocjacyjne, znajomości, wiedzę merytoryczną i umiejętności poruszania się w środowisku rządowym, na rzecz ratowania polskich touroperatorów. Był współautorem pomysłu odroczenia o 180 dni terminu na zwrot środków klientom za odwołane przez pandemię wyjazdy oraz wprowadzenia Turystycznego Funduszu Zwrotów. W maju 2020 zaangażował się mocno w walkę o interesy turystyki dzieci i młodzieży. To za jego sprawą powstały i zostały przyjęte przez GIS wytyczne sanitarne dla kolonii i obozów letnich. Gdyby nie ten ruch, organizacja takich wyjazdów nie mogłaby mieć latem miejsca nawet w tej szczątkowej postaci, w której się odbyła.
30. Michał Fijoł, członek zarządu PLL LOT ds. handlowych
LOT zaczynał ten rok wchodząc do lotniczej ekstraklasy po informacji o przejęciu niemieckiego Condora. Pandemia pokrzyżowała te plany, ale LOT i tak mocno wpłynął na turystykę w kraju, na przykład poprzez dynamiczne reagowanie na zmiany na rynku.
Przetrzymaniu trudnego czasu pomogła akcja #LOTdoDomu, podczas której samoloty PLL LOT przewiozły do kraju prawie 55 tysięcy Polaków. Z kolei w miesiące wakacyjne przewoźnik zorganizował akcję #LOTnaWakacje, w ramach której uruchomił 100 tras z 10 polskich lotnisk, przewożąc do ciepłych krajów na urlopy ponad 300 tysięcy ludzi.
Tworzenie nowej siatki połączeń w obecnym czasie nie należy do najłatwiejszych zadań, ale bez połączeń lotniczych ciężko będzie o powrót zagranicznych turystów. Rolą, między innymi Michała Fijoła, w najbliższym czasie będzie przekonanie ludzi, że podróżowanie samolotami jest bezpieczne. W 2021 Michał Fijoł będzie miał wpływ na rozwój dynamicznego pakietowania dzięki rozbudowie większej siatki połączeń. Chwalony był w tym roku za dobre kontakty z touroperatorami.
31. André Schwämmlein, prezes Flixbusa
W ciągu zaledwie siedmiu lat firma stała się największym na świecie operatorem międzymiastowych połączeń autobusowych, oferując na początku roku 2020 możliwość podróży do 2500 miejsc w 30 krajach. W Polsce z usług Flixbusa skorzystało w ubiegłym roku 4,7 mln pasażerów.
Podczas pandemii na rynku przewozów osobowych chaos potęgowały różne przepisy przewozowe obowiązujące w różnych krajach europejskich – w Polsce obowiązywał 50 proc. limit zajętości miejsc, w Niemczech limitu nie wprowadzono. Flixbus ma potencjał, by być bardzo ważnym graczem na rynku autobusowym w Europie i Polsce, ale dopiero po zakończeniu pandemii okaże się, w jakiej kondycji przetrwał.
32. Wojciech Skoczyński, prezes Grecos Holiday
W marcu Wojciech Skoczyński zaangażował się prace sztabu kryzysowego dla branży turystycznej przy Ministrze Rozwoju. Jednak potem poszedł obraną przez kilku innych turystycznych menedżerów ścieżką bardzo rzadkiego pokazywania się w mediach.
Od 1 lipca do Grecji można była latać bez testów i groźby kwarantanny. To oczywiście musiał wykorzystać touroperator specjalizujący się w wyjazdach do tego kraju. Grecja stała się naturalnie jednym z najpopularniejszych kierunków wakacyjnych Polaków. Niestety, potem Grecy wprowadzili praktycznie z dnia na dzień obowiązek okazywania negatywnego testu PCR przez turystów polskich.
33. Łukasz Habaj, prezes eSky
Założyciel grupy eSky.pl w kwietniu został powołany na stanowisko prezesa zarządu. Wydaje się, że było to dobrym ruchem na czas kryzysu, w którym firma nie zrezygnowała z ekspansji.
Już w maju grupa eSky rozpoczęła działalność na nowych rynkach – w Federacji Rosyjskiej oraz na Białorusi. Dzięki współpracy z lokalnymi dostawcami usług, serwis eSky.pl poszerzył swą ofertę o 80 linii lotniczych. W październiku grupa eSky rozpoczęła działalność w czterech nowych krajach Afryki – Maroku, Egipcie, Kenii i Nigerii. W listopadzie firma zaczęła działalność na kolejnym kontynencie – a konkretnie w Singapurze, Malezji i Hong-Kongu.
34. Kamieński Marek, wiceprezes Ogólnopolskiego Stowarzyszenia Agentów Turystycznych
Według członków kapituły, jego permanentna obecność w mediach jest ważnym czynnikiem wpływającym na turystykę. Ma także wartość edukacyjną. Kamieński jest medialną twarzą OSAT. Jest biegłym sądowym w zakresie turystyki, zawsze służącym radą w spornych sprawach związanych z prawem turystycznym. Aktywnie uczestniczy w konsultacjach przy tworzeniu regulacji w turystyce. Obecny na posiedzeniach sejmowych komisji jest jedną z niewielu osób, które potrafią wyjaśnić posłom zawiłości prawne przepisów obowiązujących w turystyce. Krytykowany przez część branży turystycznej za chwalenie projektu polskiego bonu turystycznego.
35. Alina Dybaś, prezes Turystycznej Organizacji Otwartej, dyrektor marketingu i rozwoju w Premio Travel
Nowa osobowość w polskiej branży, wcześniej bliżej nieznana szerszemu gronu dyrektor w biurze podróży. Poderwała część branży turystycznej do działania i jest wyjątkowo aktywna w nagłaśnianiu problemów branży. Powołała do życia Turystyczna Organizację Otwartą i została prezesem jej zarządu. Na fali wzburzenia w branży i zniechęcenia brakiem widocznego działania innych stowarzyszeń, zebrała tysiące podpisów poparcia. Członków TOO jest mniej, ale i tak o tej organizacji w tym roku było głośno. Kojarzy się z czynnymi protestami branży, w tym przewoźników autokarowych.
Alina Dybaś była jedną z inicjatorów powołania Polskiej Rady Turystyki.
36. Rafał Marek, prezes Krakowskiej Izby Turystyki
Został w tym roku prezesem Krakowskiej Izby Turystyki, skupiającej prawie 200 firm. Bardzo aktywnie działał na rzecz pomocy branży turystycznej, również na forum ogólnopolskim. Jako pierwszy zdiagnozował problemy firm przewozowych w Polsce. Pomagał przy pierwszych webinariach organizowanych przez Polską Organizację Turystyczną, przez cały rok organizuje telekonferencje dla branży o tematyce ogólnopolskiej i małopolskiej z udziałem ekspertów z różnych dziedzin. Był jednym z inicjatorów powstania Polskiej Rady Turystyki, zrzeszającej obecnie ponad 20 organizacji turystycznych.
37. Olga Krzemińska-Zasadzka, prezes Agencji Power, prezes zarządu Stowarzyszenia Organizatorów Incentive Travel
Jedna z bardziej rozpoznawalnych osób angażujących się w negocjacje w sprawie tarczy dla poszkodowanych firm. Była współzałożycielką i wieloletnim członkiem Zarządu Stowarzyszenia Branży Eventowej. W styczniu wybrana na dwuletnią kadencję w Stowarzyszeniu Organizatorów Incentive Travel zostając jej Prezesem (SOIT).
Olga Krzemińska-Zasadzka jest jedną z twarzy Rady Przemysłu Spotkań i Wydarzeń. Jako jedna z pierwszych opublikowała ocenę zaproponowanych przez rząd działań osłonowych. Szerzej zaczęła być znana angażując się w różnego rodzaju działania na rzecz pomocy branży spotkań, na przykład w inicjatywę Tugether.
38. Sebastian Nasiłowski, prezes Tourist Polska, skarbnik Polskiej Izby Turystyki
To był rok jego wzmożonej aktywności. W lutym został przewodniczącym zespołu ds turystyki przy Rzeczniku Małych i Średnich Przedsiębiorców. Czas pandemii poświęcił na uruchomienie nowego projektu – Lulubeds. Na starcie korzystało z niego 800 agentów turystycznych i 110 hoteli. Kierowana przez niego firma Tourist Polska to doświadczony touroperator wyspecjalizowany w turystyce krajowej, co było w tym roku dużym atutem na rynku.
Sebastian Nasiłowski we wrześniu został ponownie wybrany do zarządu Polskiej Izby Turystyki i został na drugą z kolei kadencję skarbnikiem izby.
39. Agnieszka Puszczewicz, dyrektor Chorwackiej Wspólnoty Turystycznej w Warszawie
Ambasadorka najpopularniejszego kraju w Polsce wśród turystów indywidualnych. Chorwacja w tym roku wykazywał się wielką aktywnością w zakresie promocji na naszym rynku. Można się zastanawiać, na ile to efekt skutecznego marketingu, ale w te wakacje Polacy gromadnie udali się do Chorwacji.
Agnieszka Puszczewicz z wielką pasją promuje Chorwację, jest lubiana i szanowana przez branżę turystyczną. Chętnie uczestniczy w szkoleniach, spotkaniach branży, tłumacząc przepisy, zwyczaje panujące w branży chorwackiej.
40. Władysław Grochowski, prezes Hoteli Arche
W 2020 rok spółka weszła z ponad 90 mln zł gotówki na kontach i bardzo dobrym wskaźnikiem płynności. A potem przyszła epidemia i firma musiała borykać się z całkowitą zapaścią na rynku.
Niestety, już we wrześniu Grochowski w apelu do władz o pomoc dla grupy, ocenił, że spadek sprzedaży w stosunku do roku 2019 przekroczył 100 milionów złotych (chociaż w lipcu tylko jeden z hoteli nie przyniósł zysku). Mimo kryzysu Grupa kontynuuje rozpoczęte inwestycje w Gdańsku, Pile i Wrocławiu.
41. Adrian Bogusłowicz, przewodniczący Lokalnej Organizacji Turystycznej w Krynicy Morskiej
Od lat działa społecznie, zarówno w swojej LOT, jak i w Pomorskiej Regionalnej Organizacji Turystycznej, w której jest zarządzie.
W tym roku Adrian Bogusłowicz był pomysłodawcą akcji „Krynica Morska Dla Medyka”. Branża turystyczna związana z lokalną organizacją, doceniając ciężką pracę medyków, zaproponowała im bezpłatny wypoczynek w swoich obiektach po zmaganiach w walce z koronawirusem. Odbiorcami bezpłatnych pobytów byli medycy – od ratownika, przez pielęgniarkę, po lekarzy pracujący w tzw. szpitalach jednoimiennych. Akcję podjęły również m.in. Krynica Zdrój i Hel.
42. Stanisław Wojtera, prezes zarządu Przedsiębiorstwa Państwowego „Porty Lotnicze”
W październiku zastąpił na tym stanowisku „niezatapialnego” Mariusza Szpikowskiego i wszystko wskazuje na to, że będzie kontynuował jego misję. Będzie to miało niebagatelne znaczenie dla wszystkich biur podróży i ich klientów. Staje przed nie lada zadaniem: trwa budowa Radomia, co z pewnością może przyspieszyć decyzję o wyprowadzce czarterów z Lotniska Chopina w Warszawie. Do wyjaśnienia jest sprawa blokowania rozwoju lotnisk w Modlinie. Trzeba też pamiętać, że PPPL to udziałowiec większości lotnisk w Polsce.
W 2020 roku Stanisław Wojtera został pełnomocnikiem zarządu Centralnego Portu Komunikacyjnego ds. infrastruktury Lotniska Chopina.
43. Anna Salamończyk-Mochel, wiceprezes Polskiej Organizacji Turystycznej
Latem jej kandydatura na stanowisko wiceprezes została pozytywnie zaopiniowana przez Radę POT. Zrobiła na jej członkach dobre wrażenie, była przygotowana merytorycznie. Jej pierwszym zadaniem było skompletowanie zespołu, wraz z którym zajęła się realizacją projektu bonu turystycznego. To najważniejszy i największy do tej pory projekt POT: obsłużenie kilku milionów bonów turystycznych o łącznej wartości ok. 3,5 mld zł. Zespół podlegający wiceprezes pracuje w tzw. oddziale zamiejscowym POT w Wieliczce.
44. Teresa Buczak, p.o. dyrektora Departamentu Strategii i Marketingu w POT
Kierowany przez nią dział zajmuje się tworzeniem planów działania POT w kraju i za granicą. Tych działań, mimo ograniczonego budżetu i trudnej sytuacji związanej z pandemią, w ostatnim czasie nie brakowało. Co więcej, były adekwatne do sytuacji: m.in. programy auto-certyfikacji higienicznej hoteli i obiektów noclegowych oraz auto-certyfikacji bezpieczny obiekt MICE.
Jej zespół tworzył katalog online Poland Online Site Inspection, zawierający wykaz miejsc do organizacji spotkań i wydarzeń w Polsce. Do tego doszła organizacja podróży studyjnych w Polsce pod hasłem „Dawno Cię tu nie było – spotkajmy się w Polsce”.
45. Andrzej Kobielski, dyrektor handlowy Enter Air
Największa czarterowa linia lotnicza w Polsce, skutecznie wypełnia lukę po Small Planet. Andrzej Kobielski chwalony jest za świetny kontakt z partnerami biznesowymi. Sam w sobie jest kawałkiem historii polskiej turystyki czarterowej.
Pierwszy kwartał tego roku zapowiadał najlepszy rok w historii polskiej turystyki lotniczej. Niestety, drugi kwartał zakończył się całkowitym zakazem latania dla Enter Air w Polsce. Przewoźnik mógł latać jedynie za granicą. Szybkie dopasowanie firmy do warunków kryzysowych pozwoliło na zachowanie stabilnej pozycji gotówkowej. W trzecim kwartale firma miała ponad 34 mln zł zysku, ale odrobienie straty z okresu „lockdownu” nie było możliwe.
46. Tomasz Berdowski, założyciel, prezes i menedżer MerlinX
Od początku podszedł ze zrozumieniem do kryzysu, zniósł opłaty za dostęp do systemu – nie wystawił faktur za korzystanie z systemu MerlinX już w kwietniu. Zrobił w swojej dziedzinie co mógł, by ulżyć branży.
W maju z usług MerlinX zrezygnowało biuro TUI Poland. W lipcu 2020 za to agenci korzystający z systemu rezerwacyjnego MerlinX mogli proponować swoim klientom ofertę portalu miejsc noclegowych Lulubeds. Z MerlinX korzystało w tym roku ok. 2300 agentów z całej Polski, czyli ok. 90 proc. wszystkich.
47. Piotr Kruczek, twórca marki „Turystyka forum”
Założyciel grupy na facebooku „Turystyka forum” i marki społecznościowej, która ma swój fanpage na faceboku. Działa ona od 2013 roku, ale w tym roku nie dość, że zgromadziła prawie 15 tysięcy członków, to stała się miejscem wymiany najważniejszych informacji o sprawach szeroko rozumianej branży turystycznej, polem wymiany porad, myśli, komentarzy. W dobie pandemii grupa bardzo zyskała na znaczeniu, bardzo często to właśnie tutaj ukazują się pierwsze wieści z Sejmu, Senatu. Na forum chętnie dzielą się wszelkimi nowościami organizacje branżowe.
48. Renata Łątka, dyrektor sprzedaży Hanse Merkur
Reprezentuje sektor turystyki, który w czasie pandemii zdaje się nabierać jeszcze większego znaczenia i szybko rosnąć. Dzięki Renacie Łątce działalność edukacyjna firmy dotycząca ubezpieczeń turystycznych jest widoczna.
Firma HanseMerkur szybko zareagowała na sytuację, oferowane przez nią ubezpieczenie zapewnia ochronę związaną z kosztami leczenia w przypadku zachorowania na Covid-19 do pełnej wartości sumy ubezpieczenia. Sama Renata Łątka często i gęsto propaguje ubezpieczenia i swą firmę w mediach społecznościowych.
49. Justyna Zając-Wysocka, członek zarządu i dyrektor departamentu doradztwa podatkowego w Małopolskim Instytucie Studiów Podatkowych
Mało jest takich specjalistów od podatków w turystyce. W tym roku niezmordowanie udziela niezbędnego wsparcia edukacyjnego, potrzebnego do przebrnięcia przez zawiłości prawne. Ceniona niezmiennie za wysokie kompetencje jedna z nielicznych ekspertek, która potrafi przełożyć mętne i niezrozumiałe przepisy finansowe na język polski.
Dużo pracy przysporzyły jej kolejne przepisy tworzone przez stronę rządową w ramach kolejnych tarcz antycovidowych. Jako pierwsza głosiła i poparła to rzeczowymi argumentami, że rozwiązania proponowane przez rząd w ramach tarczy antykryzysowej dla przedsiębiorców nie wystarczą.
50. Wiola Samborska, manager CEE Hydropolis
Jedna ze współorganizatorek VII Forum Promocji Turystycznej, które w tym roku odbyło się we wrocławskim Hydropolis.
Była to najważniejsza, po wiosennym lokdownie spowodowanym pandemia Covid-19, debata o turystyce. I jak się okazało, jedyna w tym roku.
Podczas jej trwania przyjęta została Wrocławska Deklaracja Turystyczna, której inicjatorem był prezydent Wrocławia Jacek Sutryk.
Jest to dokument będący modelem niezbędnego działania kooperacyjnego branży turystycznej w okresach kryzysu. Była to wyjątkowa inicjatywa, potrzebna w tak trudnym roku.
Wiola Samborska w krótkim czasie rozpowszechniła wiedzę o Hydropolis jako atrakcji turystycznej. Obecnie Hydropolis wymieniane jest jako ścisła czołówka najciekawszych i najbardziej popularnych miejsc w stolicy Dolnego Śląska.
51. Bartosz Bieszyński, koordynator inicjatywy Tugether
Nowa wyrazista twarz branży spotkań. Działalność w turystyce zaczął jako koordynator branżowego sztabu kryzysowego przy Ministerstwie Rozwoju (marzec – kwiecień 2020). Był jednym z pierwszych przedstawicieli branży turystycznej, którzy głośno informowali w mediach opinię publiczną o złej sytuacji. Sprawność marketingowa i medialność Bieszyńskiego była bezsprzeczna. Ostre wypowiedzi, w bezkompromisowym tonie, zyskiwały sympatię i poparcie przedsiębiorców. Dzięki niemu w mediach było głośno o turystyce, nie tylko o sektorze MICE. Posty na Facebooku, filmy, wywiady, artykuły. Bartosza Bieszyńskiego zaczęło być „wszędzie pełno”. Był za to chwalony w branży.
52. Radosław Damasiewicz, dyrektor generalny na Polskę Travelplanet.pl
W maju objął funkcję menedżera na Polskę. Wtedy też prezesem firmy został Boris Raoul, prezes Grupy India, właściciela Travelplanet.pl. Do tej pory Radosław Damasiewicz był w firmie dyrektorem marketingu i e-commerce.
Radosław Damasiewicz został dyrektorem w bardzo trudnej sytuacji na rynku. Po odmrożeniu turystyki będzie musiał przekonać klientów do powrotu do biur podróży. Od polityki medialnej Travalplanet w dużej mierze zależy postrzeganie podróżowania jako bezpiecznego sposobu spędzania wolnego czasu. Damasiewicz jako były dyrektor marketingu dobrze sobie z tego zdaje sprawę.
53. Anna Jędrocha, prezes Symposium Cracoviense, wiceprezes Stowarzyszenia Konferencje i Kongresy w Polsce.
Ma bardzo duży wpływ na przyciąganie zagranicznych imprez do Polski. Nawet teraz, mimo pandemii, prowadzi działania w tym kierunku, niektóre imprezy na kolejne lata już udało jej się pozyskać. Rozmowy na temat pozyskania następnych są w zadowalającym stadium zaawansowania. Do tego bardzo aktywnie działa w Stowarzyszeniu Konferencje i Kongresy w Polsce, m.in. pracuje nad Programem Ambasadorów Kongresów Polskich.
Była w tym roku koordynatorem nietypowej edycji Meetings Week Poland 2020. Dzięki jej zabiegom województwo małopolskie było partnerem strategicznym imprezy i dzięki jego dofinansowaniu odbyła się ona się w formie hybrydowej.
54. Barbara Tutak, prezes Warszawskiej Organizacji Turystycznej
Ciągle rozbudowuje warszawskie, klasyczne DMO. Merytorycznie właściwy człowiek na właściwym miejscu. Kieruje firmą w sposób może niezbyt spektakularny, ale uporządkowany.
W czasie kryzysu od początku WOT podjęła starania o pomoc dla swoich członków. Barbara Tutak wraz z trzema szefami innych LOT-ów opracowała wspólną strategię czterech metropolitalnych organizacji, polegającą na sprawnej komunikacji wewnętrznej, wspólnych stanowiskach wobec władz, wzajemnej promocji on-line, wsparciu dla restauracji w czterech miastach oraz działań w sektorze MICE.
Mimo pandemii WOT pozyskała w I kwartale 15 nowych członków.
55. Anna Górska, doradca zarządu Symposium Cracoviense
W tym roku została wybrana do zarządu ICCA (International Congress and Convention Association), reprezentowała w nim sektor „Meetings Management”, skupiający 276 członków z całego świata. Członkostwo Polki w zarządzie ICCA to duża sprawa do polskiego przemysłu spotkań. Ceniony ekspert, komentator, doskonale znana w środowisku międzynarodowym. Od lat aktywnie udziela się społecznie w międzynarodowych organizacjach.
Podczas pandemii wpadła na pomysł cyklu „Newsy ze świata”, w którym co tydzień przedstawia analizy, ciekawostki, know-how dotyczące tego jak różne podmioty związane z branżą MICE z całego świata radzą sobie z pandemią.
56. Jan Wróblewski, współwłaściciel Zdrojowa Invest
W 2019 roku Zdrojowa Invest podpisała umowę o współpracy na realizację pierwszych w Polsce hoteli pod marką Radisson w kurortach. Pozostaje największym inwestorem hotelarskim na Pomorzu Zachodnim. Od jego działań zależy sytuacja branży hotelarskiej w tym regionie. Straty, które firma poniosła w 2020 roku, stawiają pod znakiem zapytania przyszłoroczne inwestycje i rozwój. Jednak, jeśli pandemia minie, można się spodziewać, że powrót gości do hotelu sprawi, iż obiekty należące do Zdrojowa Invest szybciej odrobią straty niż hotele miejskie.
Jan Wróblewski zażarcie walczy o utrzymanie spółki w czasach kryzysu. W 2019 zatrudniała ona 1,2 tysiąca osób, a obłożenie wynosiło średnio 70 proc.
57. Jacek Legendziewicz, właściciel Jordan Group
Największy przedsiębiorca turystyczny w Krakowie, właściciel hoteli, biura podróży, firmy transportowej. Od podejmowanych przez niego decyzji o uruchamianiu i zamykaniu swojego biznesu i jego poszczególnych części w dużej mierze zależy to, jak wygląda turystyka w Krakowie.
Podczas kryzysu firma ucierpiała w każdej z prowadzonych przez siebie działalności. Jej twórca był aktywny na polu walki o przetrwanie krakowskiej branży turystycznej. Jasno, klarownie i obrazowo tłumaczył decydentom sytuację firm, którym z dnia na dzień odebrano źródła przychodu.
58. Karolina Warzybok, prezes Ecco Holiday
To nie był łatwy rok dla biura specjalizującego się w wyjazdach na Daleki Wschód. Już w marcu musiało odwołać swoje wyjazdy. Już w maju biuro rozpoczęło sprzedaż wyjazdów na 2021 rok. Można je było zarezerwować wpłacając 10 proc. zaliczki i zrezygnować z wyjazdu do końca tego roku bez ponoszenia żadnych kosztów. We wrześniu firma zdecydowała, że odda swoim klientom 100 proc. wpłaconych pieniędzy za wyjazdy odwoływane w 2020 z powodu epidemii. Firma postanowiła nie korzystać z pomocy rządowej i zdecydowała, że brakujące środki pokryje z funduszy własnych.
59. Paweł Borys, prezes Polskiego Funduszu Rozwoju
Ekonomista i menedżer specjalizujący się w bankowości, rynku kapitałowym i polityce gospodarczej. Nie tylko zarządza Polskim Funduszem Rozwoju, ale zasiada również w radzie nadzorczej Banku Gospodarstwa Krajowego. W 2020 roku, podobnie jak w wypadku innych przedstawicieli administracji państwowej, jego na jego drodze zawodowej pojawiły się wzmożone kontakty z branżą turystyczną.
Ponieważ był odpowiedzialny za realizację najważniejszego instrumentu finansowego przeznaczonego do walki z gospodarczymi skutkami kryzysu, w naturalny sposób stał się partnerem do rozmów dla organizacji branżowych zaangażowanych w walkę o przetrwanie turystyki.
60. Tomasz Koralewski, prezes Łódzkiej Organizacji Turystycznej
Mimo pandemii kierowana przez niego instytucja bardzo aktywnie promuje Łódź na polskim i zagranicznym rynku turystycznym oraz MICE. Wydała katalog obiektów i podwykonawców MICE, zorganizowała wyjazd mający na celu ukazanie eventowego potencjału Łodzi, zaangażowała się w kilka kampanii promocyjnych. Organizacje stały się pierwszym kontaktem dla branży w rozmowach z samorządami. Dzięki temu udało się wypracować szereg konkretnych rozwiązań w błyskawicznym tempie. W kwietniu wspólnie z szefami trzech innych miast opracował strategię czterech metropolitalnych organizacji zrzeszających pół tysiąca firm.
61. Kaan Ergun, dyrektor generalny Coral Travel
To miał być rok ekspansji, zakupów i zwiększania obrotów. Powodem do optymizmu był udany rok 2019, kiedy to liczba klientów obsłużonych przez biuro Coral Travel Poland wzrosła o 26 proc. w porównaniu do roku 2018, obroty zaś wzrosły o 36 proc. Na spotkaniu z agentami Kaan Ergun jeszcze w styczniu zapowiadał zapowiadał, że w 2020 roku firma planuje wzrost o 35 proc.
Wiadomo, co wyszło z tych planów. Pozostało tylko bronić się przed zapaścią i walczyć o tego klienta, który chciał jeździć.
62. Wojciech Kuśpik, prezes Polskiego Towarzystwa Wspierania Przedsiębiorczości SA
Zarządza Grupą PTWP od początku jej istnienia. PTWP to właściciel Event Center, operator Międzynarodowego Centrum Kongresowego i Spodka w Katowicach). Jest organizatorem wielu ważnych konferencji i kongresów, w tym 12. edycji Europejskiego Kongresu Gospodarczego, który odbył się w tym roku w formule hybrydowej.
Kongres był pierwszym tak dużym spotkaniem przedstawicieli biznesu, polityki i nauki organizowanym po pandemicznej przerwie. Jednocześnie był to taki lekki powrót do normalności i powiew branżowego optymizmu przed drugą falą pandemii.
63. Radosław Włoszek, prezes Międzynarodowego Portu Lotniczego im. Jana Pawła II Kraków – Balice
Radosław Włoszek „rządzi” najpopularniejszym lotniskiem regionalnym w Polsce. W styczniu z usług lotniska krakowskiego skorzystało 628,9 tys. pasażerów, o 23 proc.
Zakaz lotów w pasażerskim ruchu międzynarodowym obowiązywał do 30 czerwca 2020 roku, czyli 108 dni. W najlepszym miesiącu – sierpniu, lotnisko obsłużyło 309 tys. pasażerów, o 62 proc. mniej w stosunku do sierpnia 2019 roku. Nadzieję w odrodzenie się ruchu tchnęło ogłoszenie, że Polska będzie organizować w Krakowie i Małopolsce Igrzyska Europejskie w 2023 roku. Trzeba tylko do tego roku dotrwać.
64. Paweł Rek, prezes Amadeus Polska
Prezes i dyrektor generalny firmy Amadeus w Polsce i dyrektor regionalny w Europie Środkowej. Koordynuje oddziały w Czechach, Rumunii, Słowacji, Węgrzech, Litwie i Łotwie. W Polsce wśród najważniejszych klientów firmy są m.in. Polskie Linie Lotnicze LOT, Przedsiębiorstwo Państwowe „Porty Lotnicze” i liczne sieci hotelowe, z systemu Amadeus korzysta ponad 50 proc. biur podróży.
W marcu Amadeus Polska został nagrodzony certyfikatem doskonałości w zakresie warunków pracy dla Polski i Europy przez światową instytucję Top Employers Institute i wyróżnione tytułem Top Employer 2020 w Polsce i Europie.
65. Piotr Wnukowicz, dyrektor wydziału turystyki Urzędu Marszałkowskiego Województwa Dolnośląskiego
Niezwykle aktywny, podejmował w tym roku liczne nietypowe działania wspierające przedsiębiorców z Dolnego Śląska w okresie pandemii Covid -19. Już w marcu został wiceprzewodniczącym wojewódzkiego specjalnego zespołu do koordynowania prac w turystyce. W marcu też Dolnośląska Organizacja Turystyczna rozpoczęła akcję “Voucher turystyczny”. Partnerzy akcji przygotowywali vouchery na swoje produkty i usługi, które można było kupić wiosną i wykorzystać w późniejszym terminie.
Piotr Wnukowicz chętnie, z wielkim znawstwem tematu promocji i kulturą słowa, uczestniczy w licznych spotkania branżowych.
66. Agnieszka Sikorska, dyrektorka Śląskiej Organizacji Turystycznej
Śląska Organizacja Turystyczna, w której jest dyrektorem biura, stawia w tym roku na promocję w sieci. W czerwcu wystartowała kampania z udziałem pięciu najbardziej poczytnych blogów o tematyce podróżniczej, koncentrujących się na wycieczkach po zielonych zakątkach województwa śląskiego.
Agnieszka Sikorska od kilku już lata znajduje się w ścisłej elicie dyrektorów Regionalnych Organizacji Turystycznych, walczących o pozytywne zmiany w systemie promocji turystycznej. Aktywnie działa w Forum Regionalnych Organizacji Turystycznych. Chętnie i fachowo zabiera głos we wszelkiego rodzaju dyskusjach na temat promocji. W dyskusjach stanowczo opowiada się za wprowadzeniem opłaty turystycznej w Polsce.
67. Michał Leman, członek zarządu i dyrektor zarządzający Flixbusa
W 2019 roku w Polsce Flixbusem podróżowało w 4,7 miliona pasażerów, czyli o 700 000 więcej niż w 2018. Ten rok firma rozpoczęła od planów, z których niestety niewiele udało się zrealizować.
Po wiosennym „zamrożeniu” transportu, latem Flixbus wrócił na trasy i odbudował siatkę połączeń. Ruch oceniał na 40 proc. w porównaniu z poprzednim sezonem. Jesienią znowu transport autobusowy zamarł i dopiero w grudniu przewoźnik ogłosił uruchomienie ponad 30 połączeń krajowych i zagranicznych. Większość z nich miała kursować do 11 lub 31 stycznia, czyli również w okresie ferii zimowych.
68. Tomasz Kloskowski, prezes zarządu Portu Lotniczego Gdańsk im. Lecha Wałęsy
Pierwszy kwartał jeszcze nie przyniósł tak wielkich strat, jak reszta roku. W pierwszych trzech miesiącach tego roku z usług lotniska w Gdańsku skorzystało 887 010 pasażerów, o 11,4 proc. mniej niż w pierwszym kwartale 2019 roku. Jeszcze w styczniu liczba pasażerów obsłużonych w Porcie Lotniczym Gdańsk wzrosła o 17,4 proc. i wyniosła 374 355, w lutym – wzrosła o 14,3 proc. Zakaz lotów w pasażerskim ruchu międzynarodowym, który obowiązywał do 30 czerwca 2020 roku, czyli 108 dni, zmienił diametralnie sytuację na lotniskach polskich.
69. Jarosław Lichacy, prezes Darłowskiej Lokalnej Organizacji Turystycznej oraz Porozumienia Lokalnych Organizacji Turystycznych
Na początku kryzysu zwracał uwagę, że należy przyspieszyć prace nad nowelizacją ustawy o POT oraz że trzeba włączyć ROT-y i LOT-y w system udzielania pomocy dla przedsiębiorców turystycznych. Prace nad ustawą o POT niestety zostały przełożone na późniejszy czas.
Jarosław Lichacy od lat poszukuje idealnego pomysłu na funkcjonowanie Lokalnych Organizacji Turystycznych.
Jest jednym ze społeczników, którym wciąż się chce rozmawiać ze wszystkimi, którzy mogą (a według niego – nawet powinni) pomóc w reformie polskiego systemu promocji. Prowadzona przez niego Darłowska Lokalna Organizacja Turystyczna jest jedną z kilkudziesięciu nie tylko aktywnie działających, ale i mających pomysł na samowystarczalność
70. Leila Ben Arfi, prezes Best Reisen
Rok zaczął się dla niej świetnie. W grudniu 2019 roku została właścicielką 95 proc, firmy, a zysk Best Reisen wyniósł ponad 3 miliony złotych. Pierwsze miesiące sprzedaży zwiastowały kolejny świetny rok. Niestety od marca sprzedaż stanęła.
Leila Ben Arfi szybko przystosowała się do nienormalnej sytuacji, codziennie reagowała na zmiany na rynku. Sprzedawała to, co chcieli i mogli kupić klienci. Firma sprzedaje wyloty ze wszystkich lotnisk w Polsce. Gdy któreś z nich uruchamia jakiś kierunek, Best Reisen wchodzi tam z ofertą. Wysyła również klientów z lotniska berlińskiego.
71. Piotr Cywiński, dyrektor Muzeum Auschwitz
Muzeum i jego dyrektor mają duży wpływ na ruch turystyczny w Małopolsce. Decyzje Cywińskiego często spotykają się ze sprzeciwem części biur podróży, ale trzeba przyznać, że w prowadzeniu placówki muzealnej o wielkim znaczeniu dla historii i pamięci jest skuteczny.
W 2020 roku pozyskał dodatkowe środki dla Fundacji Auschwitz-Birkenau: Niemcy podwoiły swoje wsparcie z 60 do 120 milionów euro.
W listopadzie Cywiński – jako jedyna osoba z Europy Środkowej – znalazł się na liście 50 najbardziej wpływowych ludzi świata muzeów przygotowanej przez serwis Blooloop.
72. Artur Tomasik, prezes zarządzającego lotniskiem w Katowicach Górnośląskiego Towarzystwa Lotniczego
Jest prezesem związku regionalnych portów lotniczych w Polsce, a więc jest najważniejszym “niepaństwowym” reprezentantem branży lotniskowej w Polsce. To nie był łatwy rok dla lotnictwa i lotnisk. Trzynaście polskich regionalnych portów lotniczych w pierwszych trzech kwartałach obsłużyło 8,04 mln – o 15,3 mln (65,6 proc.) mniej, niż w trzech kwartałach 2019 roku.
Spółki zarządzające portami aktywnie skorzystały ze wszystkich programów pomocowych przygotowanych przez rząd, ponadto w listopadzie większość lotnisk regionalnych otrzymała rekompensaty z budżetu państwa za czas administracyjnego zamknięcia ruchu pasażerskiego.
73. Izabela Błaszczyk, dyrektorka Krakowskiego Biura Festiwalowego
Kieruje jednym z najbardziej rozpoznawalnych obiektów konferencyjno-kongresowych nie tylko w Krakowie, ale i w całej Polsce. KBF zarządza 70 markami, jest operatorem Centrum Kongresowego ICE Kraków, robi filmy. Podczas pandemii sam obiekt, ale także stworzona z inicjatywy jego operatora grupa Kraków Network, promowała spotkania online, najnowsze technologie, rozwiązania hybrydowe etc.
KBF zorganizowało także konferencję online: Kraków Network Together, podczas której dyskutowano o bezpieczeństwie eventów w nowej rzeczywistości.
74. Gilles Clavie, prezes Orbis i AccorInvest
Odpowiedzialny między innymi za rozwój, zarządzanie aktywami, zamówienia i zakupy, informatykę, zarządzanie ryzykiem i wsparcie operacyjne. W czerwcu po raz kolejny został wybrany prezesem zarządu Orbisu. Orbis jest dziś międzynarodową grupą inwestującą w nieruchomości hotelowe z 73 obiektami w 6 krajach regionu Europy Wschodniej. Gilles Clavie w tym roku awansował na prezesa AccorInvest – właściciela blisko tysiąca hoteli marki Accor. Zmienia profil działalności w stronę zarządzania obiektami hotelowymi. Pod jego prezesurą Orbis stał się wyłącznie inwestorem i operatorem nieruchomości hotelowych w regionie Europy Wschodniej.
75. Damian Ozga, wiceprezes Wakacje.pl
Jako największy multiagent w Polsce, firma miała przemyślaną strategię na czas kryzysu i przygotowała się do niego odpowiednio. Koordynacja procesów zmian zachodzących w firmie, pomoc klientom przy wnioskowaniu o zwroty zaliczek do TFG, spadki obrotów i trudna sytuacja branży to było nie lada wyzwanie dla Damiana Ozgi. Na polu rozwoju sieci franczyzowej, za którą odpowiada w spółce, niestety nie miał dużego pola do popisu – rok 2020 był raczej czasem zwijania niż rozwijania biznesu. Więcej do zrobienia było na polu zarządzania produktem.
76. Dariusz Kuś, prezes Portu Lotniczego Wrocław
Styczeń zapowiadał dobry rok: odnotowano 226 tys. podróżnych, o 0,4 proc. więcej niż w styczniu 2019 roku.
W grupie lotnisk, które w 2019 roku obsłużyły powyżej jednego miliona pasażerów, od stycznia do września bieżącego roku, na czwartym miejscu znalazł się Wrocław – 891 tys. Pod koniec października wszedł w życie zimowy rozkład, w którym znalazło się 31 kierunków. Rozkład uzupełniają loty czarterowe organizowane przez biura podróży.
77. Krzysztof Jędrocha, wiceprezes Jan-Pol S.A.
W turystyce od 1982 r., aktywny też w branży hotelarskiej, działa na rzecz zwiększenia konkurencyjności hoteli niezależnych. Piastuje stanowisko wiceprezesa i dyrektora ds. handlowych w firmie Jan-Pol, zarządzającej dwoma hotelami w Krakowie, posiada także udziały w spółce Symposium Cracoviense, specjalizującej się w organizacji konferencji i kongresów. Działa na rzecz wsparcia branży podczas pandemii. Aktywny i niezwykle kompetentny przedsiębiorca, umiejący patrzeć szerzej niż własny biznes.
78. Damian Konieczny, prezes Kopalni Soli „Wieliczka”
Po lockdownie kopalnia wznowiła działalność 8 czerwca, po ponad 80 dniach przerwy. Od 8 do 30 odwiedziło ją 15 536 gości, co stanowiło 8 proc. liczby zwiedzających w czerwcu ubiegłego roku. Latem obiekt zwiedzało dziennie średnio 800-1000 osób, (w czasach przed epidemią Covid-19 po 7000-8000 turystów). W pierwszych dwóch tygodniach lipca odnotowano wizyty 22 tysiące gości.
Wiosenne i obecnie zamknięcie pokazało, jak wielki wpływ ma kopalnia choćby na gospodarkę samej Wieliczki (puste parkingi, kioski z pamiątkami, przewodnicy bez pracy).
79. Małgorzata Wilk-Grzywna, dyrektorka Regionalnej Organizacji Turystycznej Województwa Świętokrzyskiego
W lipcu jako dyrektor Samorządowej Instytucji Kultury Park Dziedzictwa Gór Świętokrzyskich Łysa Góra podpisała umowę z Generalnym Wykonawcą Inwestycji na budowę Parku Dziedzictwa Gór Świętokrzyskich, który będzie promował historię i kulturę ziemi świętokrzyskiej.
Działa na rzecz stworzenia nowego modelu finansowania systemu promocji w Polsce. Prawdopodobnie jej fachowość i zasługi doceniły również władze województwa, gdyż mimo zmiany ekipy odpowiedzialnej za turystykę, Wilk-Grzywna zachowała stanowisko.
80. Piotr Pogonowski, dyrektor zarządzający Polonusa
Utrzymanie firmy przewozowej w tak wyjątkowym roku budzi szacunek. Razem z prezesem Acedańskim stanowili tandem, który zarządzał skutecznie firmą, przeprowadzając ją przez wszystkie trudy. Polonus w marcu włączył się w akcję #LOTDoDomu i uruchomił połączenia dla pasażerów, którzy lądowali na lotnisku Chopina. Autobusami zostało przewiezionych do domów 10 554 pasażerów. W październiku Polonus zaprezentował nową odsłonę strony dworzeconline.pl. Trzeba pamiętać, że mocny gracz na rynku autobusowym jest ważny dla turystów niepodróżujących za pośrednictwem touroperatorów.
81. Wiesław Czerniec, prezes Polskiej Federacji Turystyki Wiejskiej „Gospodarstwa Gościnne”
Wypoczynek na polskiej wsi ma obecnie swoje „pięć minut”. Dzięki m.in. prezesowi Czerńcowi może je wykorzystać, co da szansę na szybki rozwój polskiej agroturystyki. Dużą rolę w propagowaniu jej odegrał projekt „Odpoczywaj na wsi”. Za merytoryczną obsługę stoisk wystawienniczych odpowiadało konsorcjum w składzie: PFTW „Gospodarstwa Gościnne” oraz LOT „Kraina Lessowych Wąwozów”, a więc – Wiesław Czerniec i jego ekipa. Federacja zaprosiła m.in. w maju na „Wirtualne targi turystyki wiejskiej” a wrześniu na stoisko na targach Atrakcje Regionów w Chorzowie. Udoskonalono portal www.odpoczywajnawsi.pl.
82. Krzysztof Celuch, właściciel Celuch Consulting
W styczniu Celuch objął stanowisko przewodniczącego regionu EMEA (Europa, Bliski Wschód oraz Afryka) w strukturach fundacji Meeting Professionals International – MPI Foundation.
To organizacja, wspierająca cele biznesowe i społeczność branżową finansowaniem indywidualnych stypendiów edukacyjnych, grantów na badania i rozwój, a teraz także pomoc dla firm dotkniętych kryzysem spowodowanym pandemią (do tej pory MPI Foundation przeznaczyło na pomoc członkom, którzy przez COVID-19 zostali pozbawieni pracy, 253 tys. euro).
83. Grzegorz Biedroń, prezes Małopolskiej Organizacji Turystycznej
Przyszło mu kierować MOT w trudnych warunkach. W kwietniu ruszył serwis o dostępnych formach wsparcia, aktualnych prognozach i analizach rynku turystycznego – razemdlaturystyki.visitmalopolska.pl. W sierpniu, MROT wystartowała z kampanią „Małopolska. Poznajmy się”, zachęcającą Polaków do odwiedzenia Małopolski i do wypoczynku w duchu „slow”. Uruchomiono program Certyfikat „Małopolska – Bezpieczna Turystyka”, którego celem było zwiększenie zaufania do obiektów hotelarskich, transportu czy atrakcji turystycznych.
84. Janusz Mitulski, starszy dyrektor ds. rozwoju w regionie CEE i Ukrainy sieci Marriott International
Wybitny analityk rynku hotelarskiego. Odpowiada za rozwój sieci na Ukrainie oraz w obszarze Europy Środkowo-Wschodniej, obejmującym Polskę, Czechy, Słowację i kraje bałtyckie.
We wrześniu podpisał umowę na wprowadzenie do sieci Marriott trzech hoteli Polskiego Holdingu Hotelowego. Jeszcze w 2019 roku Mitulski podpisał umowy na hotele AC by Marriott w Krakowie i Poznaniu, Renaissance na Wyspie Spichrzów w Gdańsku, Le Meridien w Krakowie przy Wawelu oraz Moxy w Lublinie i Kownie.
85. Marcin Wujec, prezes Ogólnopolskiego Stowarzyszenia Agentów Turystycznych
Bez wątpienia najaktywniejszy uczestnik sztabu antykryzysowego, jeśli chodzi o sprawy agentów. Ogromny wkład jego pracy umocnił pozycję OSAT jako jedynej organizacji dbającą o interesy agentów turystycznych. Część obserwatorów zauważa, że dopiero w czasie kryzysu stowarzyszenie pokazało, że umie walczyć o swoje. To między innymi dzięki staraniom OSAT-u, agenci turystyczni otrzymali postojowe i zwolnienie z ZUS na w sumie sześć miesięcy. OSAT przystąpił w listopadzie do Polskiej Rady Turystyki.
86. Andrzej Hulewicz, wiceprezes Mazurkas
Andrzej Hulewicz, to – jak napisał jeden z członków kapituły – od lat ikona turystyki, jedna z najbardziej rozpoznawalnych na świecie osób związanych z polską turystyką biznesową. Od początku uczestniczył w pracach sztabu kryzysowego dla branży turystycznej przy ministrze rozwoju jako ekspert od turystyki przyjazdowej.
Jeden z sektorów firmy, MCM, w szybkim czasie zaimplementował rozwiązania dla wydarzeń wirtualnych i hybrydowych. W październiku biuro zorganizowało dwie konferencje hybrydowe, dla 350 osób.
87. Andrzej Olszewski, twórca i właściciel Żywego Muzeum Piernika i Domu Legend Toruńskich
Żywe Muzeum Piernika w marcu ogłosiło, że przekazuje 20 proc. ze sprzedaży pierników Szpitalowi Obserwacyjno-Zakaźnemu w Toruniu. W kwietniu wspólnie z Domem Legend Toruńskich stworzyło serię filmów edukacyjno-rozwojowych dla dzieci w wieku od trzech do ośmiu lat. Dom Legend Toruńskich otrzymał wyróżnienie Marszałka Województwa „Odkrywca 2020” za promocję w mediach społecznościowych. ŻMP otrzymało Złotą Pinezkę – wyróżnienie dla najbardziej docenionych przez użytkowników Gogle Map atrakcji turystycznych w każdym z województw.
88. Łukasz Adamowicz, wiceprezes BFC Travel i Stowarzyszenia Organizatorów Incentive Travel
7 stycznia wybrany na dwuletnią kadencję jako wiceprezes SOIT. W marcu wszedł do składu sztabu kryzysowego, utworzonego przy Ministerstwie Rozwoju. Mocno zaangażował się w walkę o uzyskanie pomocy rządowej dla przedstawicieli turystyka biznesowej.
Pod koniec czerwca SOIT przedstawiło swój „barometr” – firmy spodziewały się wtedy o 73 proc. mniej wyjazdów niż wroku 2019.
W lipcu SOIT weszło do Rady Przemysłu Spotkań i Wydarzeń a Łukasz Adamowicz jest w niej koordynatorem ds. rozmów z administracją publiczną.
89. Igor Rattaj, prezes Tatry Mountain Resorts
Prezesem spółki TMR jest od 1 maja. TMR jest właścicielem stacji narciarskie w Szczyrku oraz Legendii – Śląskiego Parku Rozrywki. Należą do niej również stacje narciarskie na Słowacji – Jasna oraz Tatrzańska Łomnica i Szczyrbskie Jezioro a także Szpindlerowy Młyn w Czechach oraz austriackie ośrodki Mölltaler Gletscher i Ankogel.
TMR jako właściciel dobrych terenów narciarskich położonych najbliżej Polski swoją politykę cenową i decyzjami o otwarciu stoków i hoteli ma wpływ na wypoczynek tysięcy polskich narciarzy.
90. Marta Chełkowska, prezes Pomorskiej Regionalnej Organizacji Turystycznej
W tym roku po raz kolejny została wybrana na prezesa zarządu PROT. Od początku kryzysu organizacja starała się pomagać przedsiębiorcom turystycznym z regionu. Na początku kwietnia zorganizowane zostały szkolenia dla przedsiębiorców o tym, jak skorzystać z tarczy antykryzysowej.
W następnych miesiącach PROT m.in., po opublikowała bazę otwartych lokali gastronomicznych, bazę obiektów noclegowym oraz uruchomiła multimedialne przewodniki po Trójmieście, a na początku grudnia akcję „Metropolia za pół ceny”.
91. Janusz Molus, dyrektor biura sprzedaży ubezpieczeń turystycznych TU Europa
TU Europa SA jest dostawcą gwarancji ubezpieczeniowej dla touroperatorów: Rainbow, Grecos, Oasis Tours.
Pod koniec czerwca firma rozszerzyła zakres oferowanych ubezpieczeń o klauzulę „covidową”, zapewniającą ochronę na wypadek zachorowania na koronawirusa podczas pobytu za granicą. Był to produkt oczekiwany zarówno przez klientów szukających tego typu ubezpieczenia, jak i biur podróży. Klauzula „covidowa” została wprowadzona we wszystkich produktach, które przewidują ochronę klienta podczas pobytu za granicą.
92. Jan Ołdakowski, dyrektor Muzeum Powstania Warszawskiego
Dla osób, które nie mogły przyjść do muzeum, zaproponowano wirtualne zwiedzanie za pomocą aplikacji PWA, dzięki której można „odwiedzić” Muzeum z dowolnego miejsca na świecie. Placówka organizowała wirtualne spotkania na żywo (np. spacery z przewodnikami po Warszawie). Pracownicy prowadzili Wirtualną Akademią Powstania Warszawskiego – lekcje online. W grudniu Muzeum było inicjatorem akcji „Kolęda dla Powstańca”. Podczas Gali Klubu Twórców Reklamy, Muzeum zdobyło kilka nagród.
93. J. J. Singh, prezes zarządu Zrzeszenia Agentów IATA w Polsce, Weco Travel
Warte odnotowania jest personalne wsparcie JJ Singha w rozwój połączeń PLL LOT. Wielkie zaangażowanie i pomoc narodowemu przewoźnikowi przyczyniły się do sukcesu połączeń do Delhi. Już w 2020 roku LOT zapowiadał codzienne połącznia, w planach pojawiły się wizje rejsów do Bengaluru bądź Mumbaju. Poprzez rozlegle kontakty biznesowe w Indiach J. J. Singh był jednym ze spiritus movens tych planów.
Na uwagę zasługuje też działalność w ramach Indyjsko Polskiej Izby Gospodarczej, której J. J. Singh jest prezesem.
94. Bartłomiej Walas, dziekan Wydziału Turystyki i Rekreacji WSTiE, koordynator ds. projektów strategicznych w Wydziale Turystyki Urzędu Miasta Kraków
Wykładowca i praktyk, jeden z rzadkich przykładów udanego współistnienia tych dwóch funkcji. Jest „turystyczną opatrznością” na rynku doradztwa i wskazywania kluczowych obszarów problemowych polskiej turystyki i hotelarstwa. W Urzędzie Miasta Krakowa odpowiada za koordynację strategicznych projektów w zakresie turystyki. W tym roku był głównym twórcą dokumentu „Polityka zrównoważonej turystyki Krakowa na lata 2021 – 2028”.
95. Jan Golba, prezes Stowarzyszenia Gmin Uzdrowiskowych
Z sukcesem buduje produkt turystyczny Muszyny, której jest burmistrzem. W tym roku doprowadził praktycznie do końca rewitalizację rynku. Również w 2020 roku, w ocenie aktywności gospodarczej gmin subregionu sądeckiego Muszyna zajęła I miejsce. W tym roku Golba był wielkim orędownikiem zwiększonej pomocy państwa dla uzdrowisk, aktywnym uczestnikiem rozmów i negocjacji w sprawie poprawy sytuacji miejscowości uzdrowiskowych w Polsce oraz autorem apeli w tej sprawie.
96. Anna Żabska, prezes Zamku Książ
Pod jej rządami zamek stał się atrakcją numer jeden Dolnego Śląska i wzorcem do naśladowania przez inne obiekty tego typu. Żabska jest również prezesem LOT Aglomeracja Wałbrzyska. W ciężkim czasie udało jej się ugruntować wyjątkową pozycję zamku wśród polskich zabytków. Na początku roku zainicjowała budowę pawilonu powitalnego, mającego usprawnić ruch turystów. Mimo pandemii doprowadziła do zakończenia prac remontowych (koszt – 450 tys.) w zabytkowej szklarni w kompleksie wałbrzyskiej Palmiarni.
97. Jacek Janowski, dyrektor departamentu promocji turystyki krajowej w Polskiej Organizacji Turystycznej
Jeden z nielicznych fachowców od turystyki, którzy uchowali się w POT. Potrafi rozmawiać z branżą turystyczną i nie boi się bronić narzucanych przez prezesów POT pomysłów, nawet tych nieco „z kosmosu”.
Powinien być silnym punktem w planowanej przez prezesa Szlachtę odbudowie polskiej turystyki i systemu promocji kraju. Sprawuje nadzór nad największą w historii kampanią promująca turystykę krajową, „Polska zobacz więcej – weekend za pół ceny”, oraz akcjami: „Odpoczywaj w Polsce” i „Na wsi najlepiej”.
98. Elżbieta Szumska, założycielka i właścicielka Kopalni Złota w Złotym Stoku
W tym roku zdołała ulepszyć prowadzony przez siebie Złoty Hotelik. Po trzech latach do ekspozycji wrócił 500-letni drewniany kunszt wodny – jedyny w Polsce, zachowany w idealnym stanie. W grudniu Kopalnia została laureatem nagrody „Dolnośląskiego Klucza Sukcesu”. Szumska została w tym roku wybrana największą liczbą głosów do Zarządu DOT. Jej kopalnia była obecna we wszelkiego rodzaju mediach, od społecznościowych, przez prasę lokalną i ogólnopolską, po stacje radiowe i telewizyjne.
99. Samir Hamouda, dyrektor generalny Sun & Fun
Na początku czerwca biuro Sun & Fun we współpracy z Ergo Ubezpieczenia Podróży rozszerzyło pakiet ubezpieczeniowy o skutki: pandemii i zdarzeń pod wpływem alkoholu.
We wrześniu biuro wznowiło loty do Hurghady i ogłosiło, że dla rezerwacji pakietowych z wylotem do 25 października pokryje koszty badań w kierunku COVID-19 po przylocie oraz dodatkowego ubezpieczenia.
W październiku biuro uruchomiło sprzedaż oferty Lato 2021 oraz umożliwiło rezerwację flagowych obiektów ze zniżkami sięgającymi 35 proc.
100. Marcin Pałach, prezes Tarnowskiej Organizacji Turystycznej
Kierowane przez niego od 2003 roku CIT stało się wzorcem doskonałego punktu informacji. To wielokrotny zdobywca I miejsca w konkursie POT na najlepsze centrum informacji turystycznej w Polsce, posiada najwyższą kategorię czterech gwiazdek w systemie certyfikacji, stanowi również ważny element Małopolskiego SIT. Pałach jest współautorem i realizatorem spójnej i skutecznej polityki turystycznej, dzięki której coraz więcej turystów odwiedza podregion tarnowski.
POWIĄZANE WPISY
4 grudnia 2024
Łotewska gwarancja Join Up zaakceptowana. „To precedens, potencjalne problemy dla rynku i dla klientów”
Urząd Marszałkowski województwa mazowieckiego umorzył postępowanie w sprawie wykreślenia…
0 Komentarzy30 Minuty
29 listopada 2024
Członkowie zarządu LOT odwołani. Michał Fijoł pozostaje na stanowisku prezesa?
PLL LOT oficjalnie poinformował o zmianach w zarządzie i radzie nadzorczej spółki.…
1 Komentarz2 Minuty
28 listopada 2024
Join Up bez prawidłowej gwarancji. Postępowanie w sprawie wykreślenia z rejestru
Urząd Marszałkowski województwa Mazowieckiego wszczął postępowanie w sprawie wykreślenia…
0 Komentarzy6 Minuty
13 listopada 2024
Sara Binmahfoodh: Chcemy zmienić postrzeganie Arabii Saudyjskiej. Najlepszym sposobem na to jest podróż
Arabia Saudyjska cieszy się coraz większym zainteresowaniem polskich turystów. Budzi…
0 Komentarzy9 Minuty
31 października 2024
(R)ewolucja w turystyce dzieje się teraz. Obyśmy jej nie przegapili. [XV Forum Promocji Turystycznej]
Zmiany na rynku turystycznym, rewolucja technologiczna, nowa strategia rozwoju - to…
0 Komentarzy22 Minuty
16 października 2024
„Najlepszym środkiem promocji Korei Południowej jest K-pop”
Zwiększenie liczby polskich turystów do 30 tys. rocznie – taki cel stawia przed sobą…
0 Komentarzy4 Minuty
7 października 2024
Łukasz Habaj: kupując Thomasa Cooka nabyliśmy rozpoznawalność marki. Konkurujemy z touroperatorami o tego samego klienta
Kupując Thomasa Cooka po atrakcyjnej cenie eSky nabył rozpoznawalność na rynkach Europy…
0 Komentarzy24 Minuty
5 października 2024
Afera dziennikarza BBC. Brak wózków pokładowych dotyczy większości przewoźników
Frank Gardner, dziennikarz BBC podróżując z Warszawy do Londynu spotkał się z brakiem…
0 Komentarzy3 Minuty
4 października 2024
Tabarka – w poszukiwaniu prawdziwej Tunezji
Położona tuż przy granicy z Algierią Tabarka zachwyca plażami i świetnymi warunkami do…
0 Komentarzy5 Minuty
[…] lista „100 najbardziej wpływowych osób w polskiej turystyce 2020” dostępna jest na stronie https://www.waszaturystyka.pl/100-najbardziej-wplywowych…/ Wyróżnienie Marcina Pałacha jest uznaniem jego wieloletniej pracy na rzecz rozwoju turystyki […]
[…] 100 najbardziej wpływowych osób w polskiej turystyce 2020 […]