Program Interreg Next Polska-Ukraina 2021-2027: wspólna troska o rozwój obszarów przygranicznych

Obszary przygraniczne na terenie całej Unii Europejskiej, a zwłaszcza na jej granicach zewnętrznych, znajdują się pod szczególną opieką całej wspólnoty. Wynika to z faktu trudniejszych warunków życia na tych terenach. Zwykle są one znacznie oddalone od głównych szlaków komunikacyjnych, metropolii i większych ośrodków. Unia systemowo wspiera te obszary poprzez dedykowane im specjalne programy rozwojowe. Jednym z nich jest Program Interreg Next Polska-Ukraina 2021-2027.

Program od ponad 20 lat działał on pod różnymi nazwami, ale zawsze miał jeden cel – wszechstronne wsparcie rozwoju obszarów przygranicznych Polski i Ukrainy (wcześniej także Białorusi). Efekty jego działalności to ponad 400 mln euro unijnego dofinansowania dla przeszło 450 projektów z udziałem ok. 1000 beneficjentów, reprezentujących te kraje.

Priorytety programu na lata 2021-2027: turystyka, edukacja, infrastruktura

Budżet obecnej edycji programu wynosi ponad 200 mln euro, a dofinansowanie projektów sięga 90 proc. Dla branży turystycznej szczególnie istotne jest, że w roku 2024 zaplanowano nabory na projekty regularne w priorytetach Turystyka i Współpraca, oraz mikroprojekty w priorytetach Środowisko i Współpraca. Oznacza to dalszy rozwój gospodarki i infrastruktury turystycznej na terenach przygranicznych.

Kierownikiem polskiego Oddziału Programu Współpracy Transgranicznej jest doświadczona działaczka społeczna i samorządowa, dziennikarka, filmowiec i wykładowca akademicki Alicja Wosik-Majewska.

Na moje pytanie o główne kierunki i filozofię działania odpowiada:

„Można powiedzieć, że Program daje wędkę, a nie rybę. Od 20 lat z funduszy UE wszechstronnie wspierał i wspiera rozwój pogranicza: drogi, wodociągi, kanalizację, przejścia graniczne, służby ratownicze, szpitale, uczelnie, muzea, kulturę, edukację, ochronę środowiska i turystykę. I coś, co jest niewymierne – kompetencje kadr, przełamywanie stereotypów i ponadgraniczne więzi międzyludzkie”.

Filozofia działania programu: wspieranie rozwoju i wzmacnianie więzi

Wspólnie z grupką dziennikarzy w błyskawicznym tempie przemierzamy teren trzech województw, aby dobrze poznać szeroki wachlarz dotychczas zrealizowanych projektów. Zaczynamy od Węgrowa w woj. mazowieckim, gdzie znajduje się jeden z bliźniaczych klasztorów oo. Reformatów – drugi znajduje się w Rawie Ruskiej w Ukrainie. Dzięki polsko-ukraińskiej współpracy oba obiekty odnowiono i w polskim utworzono Centrum Dialogu Kultur.

Jego główną część stanowi przeszklona sala wielofunkcyjna wyposażona w niezbędny sprzęt na potrzeby konferencji, koncertów, projekcji filmowych, spektakli, wystaw i innych wydarzeń. Podobny Obiekt Dialogu Kultur powstanie też w klasztorze ukraińskim, połączony dodatkowo z Rodzinnym Domem Dziecka dla dzieci osieroconych wskutek działań wojennych. Dzięki projektowi wydano też folder o węgrowskim klasztorze oraz przewodnik „Szlakiem klasztorów poreformackich”.

Odzyskiwanie dziedzictwa kulturowego

Następnie kierujemy się w kierunku Drohiczyna, gdzie w ramach Projektu „Łączy na Bug” powstało Nadbużańskie Centrum Turystyki Kajakowej, promujące dziedzictwo przyrodnicze i turystykę kajakową. To dawne muzeum kajakarstwa wzbogacone o nowe zbiory i multimedia. Turyści mogą wypożyczyć tam kajaki, zwiedzić wystawę zabytkowych i współczesnych kajaków, popływać na symulatorze, obejrzeć film w kajakowym kinie, zobaczyć multimedialną wystawę zdjęć, a także testować nowoczesne kajaki w specjalnym basenie. I – analogicznie – podobne centrum powstało też w miejscowości Sokal na Ukrainie. Oba obiekty stanowią część szlaku wodnego, który umożliwia poznanie uroków doliny Bugu. Szlak jest znakomicie oznakowany, są na nim punkty informacyjne, wieże widokowe i miejsca do odpoczynku. Prowadzi z ukraińskiego Werchobuża, aż do gminy Wyszków (łącznie ok. 700 km).

W ramach kolejnego projektu „Młodzi Lokalni Strażnicy Natury Doliny Bugu” postanowiono ożywić turystykę w regionie Doliny Bugu m.in. poprzez przygotowanie questów przyrodniczych, które łączą w sobie elementy zabawy i nauki o nadbużańskich terenach. Opracowano również grę edukacyjną „Kręgowce Doliny Bugu” oraz puzzle ,,Poznaj Dolinę Bugu”. Florę i faunę Doliny Bugu można również poznać dzięki folderowi, atlasowi ptaków i atlasowi roślin. Powstał też materiał filmowy, który przedstawia naturę doliny rzeki Bug, obszary cenne przyrodniczo, miejsca zachęcające turystów i mieszkańców do aktywnego spędzania wolnego czasu na tych terenach.

Projekt „RoweLove Roztocze – razem pomimo granic” to łącznie 327-kilometrowa transgraniczna trasa rowerowa z charakterystycznymi wieżami widokowymi.  Roztocze jest wielokulturowym obszarem wspólnym dla Polski i Ukrainy, z unikatową geografią i przyrodą. Jego popularyzacją zajmuje się Centrum Geoturystyczne w Lipsku-Polesiu koło Zamościa. Można tam obejrzeć ciekawe ekspozycje przyrodnicze. Po drugiej stronie granicy Jaworowski Park Narodowy utworzył podobne Centrum Edukacji Ekologicznej w Wereszycy. Oba centra stanowią bazę edukacyjną, miejsce wystaw przyrodniczych i kulturalnych oraz spotkań, a także punkty informacji turystycznej. Partnerzy projektu organizują tam imprezy transgraniczne, warsztaty i spotkania edukacyjne. Dofinansowanie z UE wyniosło ok. 1,8 mln. euro, a liderem projektu była Gmina Zamość.

Promocja astroturystyki

Głównym celem ukończonego w 2021 roku Projektu „Karpackie Gwiezdne Niebo” była promocja astroturystyki, szczególnie na obszarze polskiego Parku Gwiezdnego Nieba „Bieszczady” oraz ukraińskiego Parku Ciemnego Nieba „Zakarpacie”.  Partnerem projektu było rzeszowskie Stowarzyszenie na Rzecz Innowacyjności i Transferu Technologii „Horyzonty”. Przy znaczącej pomocy jego ekspertów została utworzona nowa edukacyjna trasa turystyczna na terenie Zakarpackiego Parku Ciemnego Nieba na Ukrainie. Zwiedzający mają do dyspozycji uproszczone mapy, a korzystając z profesjonalnego sprzętu mogą obserwować gwiazdy, robić zdjęcia i oceniać jakość nieba. Polsko-ukraińscy partnerzy projektu opracowali też raporty dotyczące potencjału turystyki przyrodniczej i astroturystyki, a także transgranicznej strategii ich rozwoju.

Zupełnie innej – ale wręcz kluczowej dla bezpieczeństwa mieszkańców i turystów – dziedziny dotyczył Projekt „SOS-ratunek – centrum szkoleniowe organizowania i prowadzenia transgranicznych akcji ratunkowych”.

W ramach projektu powstało Centrum Szkoleniowe w Równi – jeden z najnowocześniejszych tego typu obiektów w Europie.  Równolegle, nieco mniejsza placówka powstała w Sławsku na Ukrainie, gdzie dopiero wdrażany jest system ratownictwa górskiego. Dzięki temu turyści w Karpatach mogą się poczuć bezpieczniej, a ratownicy mają odpowiednią bazę wspierającą ich działania: szkolenia, kondycję, powrót do zdrowia osób rannych i ratowników po akcji.

Oba centra zostały wyposażone w zaawansowane urządzenia ratownicze, w tym pojazdy operacyjne, sprzęt medyczny i ewakuacyjny, ratownictwa wodnego, GPS i oprogramowanie, zestawy ratownictwa lawinowego i drony z kamerami termicznymi. Sprzęt ten jest wykorzystywany w codziennych akcjach ratowniczych, a nowy system informatyczny służy do koordynacji transgranicznych akcji ratunkowych. Zarówno sprzęt najnowszej generacji, jak i nowe umiejętności oraz możliwości, wielokrotnie przetestowano się już w autentycznych akcjach.

Ocalenie tradycyjnej kuchni, czyli projekt BugCuisine

Nie zapomniano również o dziedzictwie kulinarnym. Poświęcono temu polsko-ukraiński projekt BugCuisine. Partnerzy projektu wspólnie zabiegają o to, aby ocalić od zapomnienia tradycyjne receptury potraw obu narodów. Dzięki temu niemal zapomniane dania, noszące czasem niezwykłe nazwy jak „zaguby”, „parowce”, „wolok”, „krewianka” czy „szponderok” – pojawiły się we współczesnej kuchni. Niepodważalnym osiągnięciem projektu i przeprowadzonych w jego ramach kilkunastu warsztatach (często z udziałem uchodźców z Ukrainy) jest wydanie książki kucharskiej „Tradycyjna kuchnia Podlasia Nadbużańskiego i Regionu Nadbużnego w Obwodzie Lwowskim”.

Ten krótki przegląd już zrealizowanych projektów daje spójny obraz polsko-ukraińskich wyzwań w dziedzinie środowiska, kultury, zdrowia publicznego bezpieczeństwa i ochrony. Zarówno projekty regularne, jak i mikroprojekty, nie sprawiają wrażenia robionych na pokaz, nie noszą też żadnych efekciarskich cech. Wszystkie odpowiadają społecznemu zapotrzebowaniu i w naturalny sposób pobudzają skłonność ludności zamieszkałej po obu stronach granicy do współdziałania i współpracy.

I na zakończenie coś dla koneserów sztuki. Krążąc po bieszczadzkich serpentynach zatrzymaliśmy się w Czarnej, gdzie od 1994 roku działa pierwsza prywatna galeria sztuki. Galeria Barak jest otwarta dla artystów bieszczadzkich – wszystkich ludzi tworzących i inspirujących się historią, kulturą i przyrodą Bieszczadów. Prezentowane tu dzieła to wyłącznie prace unikatowe, wykonane w pojedynczych egzemplarzach.