Szlakiem polskich architektów w Baku

Fragment Pałacu Murtuzy Muchtarowa/fot. AG

Na przełomie XIX i XX wieku Baku przeżywało swój dynamiczny rozwój. Do architektonicznego rozkwitu dzisiejszej stolicy najbardziej przyczynili się polscy architekci, którzy uważanie są za twórców stylu bakińskiej secesji. Najbardziej znany z nich to Józef Gosławski.

Absolwent Petersburskiego Instytutu Inżynierii Cywilnej przyjechał do Baku w 1891 roku w wieku 26 lat. Już rok później został naczelnym architektem miejskim. Od tej pory aż do wybuchu I wojny światowej stanowisko to było w rękach polskich architektów.

Budowa miasta pod nadzorem Gosławskiego nabrała rozmachu i prowadzona była według precyzyjnego planu. Do dekoracji używano miejscowych materiałów, Gosławski utworzył brygady kamieniarzy specjalizujących się w wykonywaniu wapiennych elementów dekoracyjnych. W kolejnych dwunastu latach Gosławski zaprojektował i nadzorował budowę kilkunastu budynków, który szybko stały się wizytówką ówczesnego Baku. Zyskał sławę a rosyjska prasa porównywała go do najbardziej znamienitych architektów europejskich, nazywając go „kaukaskim Rastrellim” (projektant m.in. Pałacu Zimowego innych gmachów w Sankt Petersburgu.

Inni polscy architekci również nadawali ton rozbudowie centrum miasta. Byli to m.in. Józef Płoszko i Kazimierz Skórewicz oraz Eugeniusz Skibiński, Konstanty Borysoglebski. W uznaniu ich zasług w roku 2019 jednej z ulic w centrum Baku nadano nazwę Ulicy Polskich Architektów (Polşa memarları küçəsi).

Pałac Tagijewa/fot. AG

Pierwsze dzieło Gosławskiego, dla budowy którego został sprowadzony do miasta – Sobór Aleksandra Newskiego – zniszczono w latach 30. XX wieku.
Inne najważniejsze budynki przez niego zaprojektowane to: dom mieszkalny, Pałac Tagijewa przy ulicy Gorczakowskiej (obecnie Tagijewa 4), domy mieszkalne przy ulicy Nikołajewskiej 5, 7 (obecnie Istiglalijat 5, 7), przy ulicy Nikotajewskiej 7 (obecnie Istigłalijat 7), Melikowa 19 przy ulicy Woroncowskiej (obecnie Safarły 19), dom mieszkalny Tagijewa przy ulicy Pocztowej (obecnie Tagizade 70), budynek Bakińskiego Oddziału Imperatorskiego Towarzystwa Technicznego przy ulicy Targowej (obecnie Nizami), budynek Bakińskiej Szkoły Technicznej przy ulicy Stanisławskiego (obecnie Azadłyg 20), budynek Żeńskiej Muzułmańskiej Szkoły przy ulicy Nikołajewskiej (obecnie Istigłalijat 8), budynek Rady Miejskiej Baku przy ulicy Nikołajewskiej (obecnie Istigłalijat 4).

Budynek Rady Miejskiej/fot. AG
Budynek Żeńskiej szkoły Tagijewa/fot. AG

Z kolei Kazimierz Skórewicz, który po Goslawskim objął stanowisko architekta miejskiego, pozostawił po sobie m.in.:
gmach Banku Państwowego na rogu Krasnowodskiej i Merkuriewskiej (obecnie – Wurguna i Azerbejdżanu – obecnie Ministerstwo Finansów, biurowiec Rotszyldów (przy ulicy Perskiej (dziś Muchtarowa 13), pasaż Tagijewa przy ulicy Olgińskiej (obecnie Rasułzade).
Warto wspomnieć, że po przybyciu do Polski Skórewicz zaprojektował m.in. budynek Sejmu oraz dworek Józefa Piłsudskiego w Sulejówku.

Następca Skórewicza na stanowisku architekta miejskiego, Józef Płoszko zaprojektował m.in.: budynek „Ismailii” przy ulicy Nikołajewskiej (obecnie Istigłalijat 10), domy mieszkalne przy ulicy Telefonnej (obecnie 28-go Maja 4-6), przy ulicy Targowej (obecnie Nizami 93), Hotel „Nowa Europa” przy ulicy Gorczakowskiej (obecnie Tagijewa 13), Pałac Murtuzy Muchtarowa przy ulicy Perskiej (obecnie Muchtarowa 6).

Eugeniusz Skibiński z kolei jest autorem między innymi: pałacyku bogacza Aga-Baty Kulijewa przy ulicy Perskiej (obecnie Muchtarowa 24 – obecnie jest tam Dom Architekta.

Konstanty Borysoglebski zaprojektował Hale Ogińskiego przy ulicy Olgińskiej (dziś Rasułzade. Gimnazjum męskie przy ulicy Bałachańskiej (obecnie Fizuli 61).

Blok Poczty Polskiej

Poczta Polska wydała w 2019 roku 8-znaczkowy blok „Polscy architekci w Azerbejdżanie”. Autorem projektu jest Maciej Jędrysik, a znaczki przedstawiają najbardziej charakterystyczne budynki Baku zbudowane przez Polaków. Ponadto Ambasada RP i Azerbaijan Tourism Board wydały przewodnik szlakiem polskich miejsc w Baku.

fot. AG

Dzisiaj spacerując centrum Baku wciąż możemy podziwiać dzieła polskich architektów. To dzięki ich pracy miasto stało się wyjątkowe w regionie. Każdy przybysz czuł, że znajduje się na styku Wschodu i Zachodu. Baku było swoistym mostem łączącym kultury. Ryszard Kapuściński w cyklu reportaży napisanych w 1968 roku „Kirgiz schodzi z konia” napisał o Baku m.in.: „Solidny, właściwie pompatyczny charakter starego śródmieścia sprawia, że stolica Azerbejdżanu nie jest podobna ani do Tbilisi, ani do Erewaniu, w ogóle do żadnego miasta z tej części świata. W azjatyckim kontekście Baku jest egzotyczne właśnie przez swoją mieszczańską europejskość.”

Żeby się o tym przekonać najlepiej skorzystać z połączenia PLL LOT z Warszawy. Narodowy przewoźnik zainaugurował loty między obu stolicami w sobotę 28 maja i w tym sezonie chce przewieźć na tej trasie 20 tysięcy pasażerów. Rejsy odbywają się w we wtorki, środy, piątki i soboty. Lot trwa ok. 4 godzin.

fot. AG

Kulturalna perła architektoniczna w Baku